تحلیل ارتباط سهم کاربری‌های اراضی در تولید رسوب با سنجه‌های سیمای سرزمین و عوامل مؤثر بر فرسایش خاک در حوزه آبخیز کسیلیان

اکبری امام زاده, فاطمه; خالدی درویشان, عبدالواحد; وفاخواه, مهدی; نصرتی, کاظم

doi:10.22098/mmws.2025.17776.1621

تحلیل ارتباط سهم کاربری‌های اراضی در تولید رسوب با سنجه‌های سیمای سرزمین و عوامل مؤثر بر فرسایش خاک در حوزه آبخیز کسیلیان

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

² دانشیار گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

³ استاد گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

⁴ استاد گروه جفرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22098/mmws.2025.17776.1621

چکیده

اجرای برنامه‌های مؤثر در حفاظت از منابع آب‌ و خاک و کنترل رسوب، نیازمند درک دقیق از منابع رسوب و سهم نسبی آن‌ها در فرآیندهای تولید رسوب است؛ چرا که این اطلاعات در شناسایی مناطق بحرانی و هدایت اقدامات مدیریتی نقش اساسی ایفا می‌کنند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل ارتباط سهم کاربری‌های مختلف اراضی در تولید رسوب معلق با سنجه‌های سیمای سرزمین و سایر عوامل مؤثر بر فرسایش خاک است. در حوزه آبخیز کسیلیان استان مازندران انجام شد. بدین منظور 59 ردیاب ژئوشیمی در 36 نمونه منابع رسوب شامل کاربری‌های جنگل طبیعی، کشاورزی، مرتع و جنگل دست کاشت و 8 نمونه رسوب معلق اندازه‌گیری شد. با بهره‌گیری از آزمون‌های آماری دامنه، کروسکال-والیس و تحلیل تابع تفکیک در بسته نرم‌افزاری FingerPro در محیط R، ردیاب‌های بهینه برای منشأیابی رسوبات معلق تعیین شدند؛ به‌طوری‌که عناصر پتاسیم (K)، سدیم (Na) و سرب (Pb)به‌عنوان ردیاب‌های مؤثر انتخاب گردیدند. تحلیل سنجه‌های سیمای سرزمین با استفاده از نرم‌افزار FRAGSTATS انجام شد. نتایج حاصل از منشأیابی رسوبات معلق نشان داد که سهم نسبی کاربری‌های مرتع، جنگل طبیعی، کشاورزی و جنگل دست‌کاشت در تولید رسوب به ترتیب 76، 9، 6 و 6 درصد است. هم‌چنین نتایج نشان داد که سهم بالای کاربری مرتع در تولید رسوب، با توجه به مقادیر بالای ضریب پوشش گیاهی (C = 0.33)، فرسایش‌پذیری خاک (K = 0.03)، عامل توپوگرافی (LS = 25.58) و شاخص پراکندگی لکه‌ها (ENN_MN = 575.3) قابل تبیین است. این نتایج می‌تواند پایه‌ای علمی برای شناسایی مناطق بحرانی، اولویت‌بندی اقدامات حفاظتی، و تدوین راهبردهای مؤثر در مدیریت جامع منابع آب و خاک باشد.

کلیدواژه‌ها