ارزیابی اثر پوسته‌های زیستی خاک بر کیفیت رواناب

همتی دایو, علیرضا; زارع گاریزی, آرش; شیخ, واحدبردی; محمدیان بهبهانی, علی

doi:10.22098/mmws.2022.11617.1151

ارزیابی اثر پوسته‌های زیستی خاک بر کیفیت رواناب

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

² استادیار گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

³ دانشیار گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

⁴ استادیار گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

10.22098/mmws.2022.11617.1151

چکیده

در مناطق خشک و نیمه‌خشک، سطح خاک دارای پوشش گیاهی ضعیف و پراکنده است. در بسیاری از مناطق خشک، فضای بین گیاهان توسط ریزموجوداتی تحت عنوان پوسته‌های زیستی خاک (از جمله: گلسنگ‌ها، خزه‌ها، قارچ و سیانوباکتری‌ها) پوشیده شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر پوسته‌های زیستی خاک بر کیفیت رواناب در تپه‌ماهورهای پیرامون تالاب آجی‌‌گل در استان گلستان انجام گرفت. برای انجام پژوهش، شبیه‌سازی باران در پلات‌های 1×2 مترمربعی و با شدت حدود 80 میلی‌متر بر ساعت با تداوم 30 دقیقه‌ای در نقاط با و بدون پوسته‌های زیستی انجام شد. تیمارهای مورد بررسی شامل: پوسته زیستی با پوشش غالب خزه، پوسته زیستی با پوشش غالب گلسنگ، پوسته زیستی با پوشش غالب ترکیبی خزه+گلسنگ، اراضی با پوشش غالب بوته زار، و زمین لخت بود. متغیرهای کیفیت آب مورد بررسی شامل: رسوب، هدایت الکتریکی، اسیدیته، رنگ و مواد جامد محلول می‌باشد. نمونه برداری این متغیرها در حین آزمایش (زمان شروع ایجاد رواناب، دقیقه 15و دقیقه 30) انجام شد و علاوه بر آن یک نمونه نیز بعد از پایان عملیات شبیه‌سازی از مخلوط کل رواناب برداشته شد. برای تعدادی دیگر از متغیرهای کیفیت آب شامل کربن آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم، اندازه‌گیری فقط در پایان شبیه‌سازی از مخلوط کل رواناب انجام شد. داده‌های حاصل از اندازه‌گیری، با استفاده از روش‌های گرافیکی و آزمون‌های آماریِ تحلیل واریانس، کروسکال-والیس و توکی تحلیل شد. نتایج نشان داد که، غلظت رسوب در نقاط دارای پوسته‌های زیستی کمتر از نقاط فاقد این پوسته‌ها بوده و در اکثر موارد خاک لخت نسبت به تیمارهای مختلف اختلاف قابل ملاحظه داشته است (خاک لخت سه برابر درمنه). سایر متغیرهای کیفیت رواناب (هدایت الکتریکی، اسیدیته، رنگ و مواد جامد محلول) نیز در پوشش‌های مختلف دارای اختلاف معنی‌داری در سطح 5 درصد بودند. در مورد متغیرهای کربن‌آلی، فسفر، نیترات و پتاسیم، آزمون‌های آماری، اختلافات معنی‌داری بین پوشش‌های مختلف تشخیص ندادند امّا بر روی نمودارهای آماری، اختلافات قابل توجهی بین پوشش‌ها قابل مشاهده بود. به‌طور کلّی، نتایج حاکی از تأثیر چشمگیر پوسته‌های زیستی بر متغیرهای کیفیت رواناب می‌باشد. لذا، حفاظت از پوسته‌های زیستی و جلوگیری از تخریب آنها، به‌منظور حفظ آب و خاک و نیز حفظ کیفیت آب در تالاب‌های پایین-دست، ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها