اثر تغییر شمارة منحنی روی هیدروگراف سیلاب در یک حوزة آبخیز عکس‌العمل سریع (مطالعة موردی: حوزة آبخیز خیاوچای اردبیل)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار/گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشیار/گروه منابع طبیعی، پژوهشکده مدیریت آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی

4 گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی مغان، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

5 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

ارتباط بارندگی-رواناب یکی از پراهمیت‌ترین موضوع‌ها در هیدرولوژی است. سیستم مدل‌سازی حوزه‌های آبخیز (WMS) یکی از نرم‌افزارهایی است که می‌تواند هیدروگراف سیلاب مربوط به حوزه‌های آبخیز را شبیه‌سازی کند. منطقة مورد مطالعه حوزة آبخیز خیاوچای، با مساحت حدود 134 کیلومتر مربع در غرب استان اردبیل، جنوب شهرستان مشگین‌شهر واقع شده است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر شمارة ‌منحنی روی هیدروگراف سیلاب در یک حوزة آبخیز دارای عکس‌العمل سریع انجام شد. در این پژوهش از بارش حداکثر روزانة 11 ایستگاه استفاده و توزیع آماری پیرسون تیپ 3 با استفاده از نرم‌افزارEasyFit  انتخاب و مقادیر بارش در دوره‌های بازگشت دو تا 100 ساله محاسبه شد. بارش حداکثر روزانه وارد نرم‌افزار GIS شده و مجدد نرمال بودن داده‌ها کنترل شدند. هم‌چنین، با روش IDW، درون‌یابی انجام شد. میانگین حداکثر بارش روزانه با دوره‌های بازگشت مختلف به بارش شش ساعته تبدیل شد. برای حوزة آبخیز الگوی بارش SCS و WMO مقایسه شدند و الگوی بارش WMO انتخاب شد. حداکثر دبی مشاهداتی حوزة آبخیز با EasyFit برای دوره‌های بازگشت دو، پنج، 10، 25، 50 و 100 سال محاسبه شد. با استفاده از GIS نقشه‌های فیزیوگرافی تهیه شد. با نرم‌افزارArc Hydro نقشة DEM اصلاح شد. شبیه‌سازی هیدروگراف سیلاب برای دوره‌های بازگشت دو تا 100 ساله انجام شد و دبی حداکثر سیلاب شبیه‌سازی شده با دبی سیلاب مشاهداتی مورد مقایسه قرار گرفت. مقدار خطای نسبی و میانگین ریشة مربعات خطا برای دوره‌های بازگشت دو تا 100 سال به‌ترتیب 13/19 درصد و 16/8 متر مکعب برثانیه محاسبه شد. نتایج شبیه‌سازی هیدروگراف سیلاب نشان داد که با افزایش دورة بازگشت حداکثر دبی با شیب بیش‌تر افزایش می‌یابد. اثر تغییر شمارة منحنی روی دبی‌های حداکثر سیلاب در دورة بازگشت کم به مراتب بیش‌تر از دورة بازگشت زیاد است، به‌نحوی‌که در دورة بازگشت 100 سال با افزایش 25 درصد شمارة منحنی دبی حداکثر سیلاب 38/6 برابر شده، درحالی‌که در دوره‌های بازگشت دو سال دبی حداکثر 63 برابر افزایش داشته است. نتایج حاکی از آن است که کم‌ترین تغییر در نوع کاربری باعث افزایش شدید دبی سیلاب در منطقه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات