سنجش و پهنه‌بندی غلظت فلزات سنگین در آب چاهک‌های امتداد رودخانة سیستان از نقطة صفر مرزی تا تالاب بین‌المللی هامون

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌‌آموختة کارشناسی ارشد/ گروه محیط ‌زیست، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 استادیار/ گروه محیط ‌زیست، دانشکدة منابع‌طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

3 استادیار/ گروه پژوهشی اکوسیستمهای طبیعی، پژوهشکدة تالاب بین‌المللی هامون، پژوهشگاه زابل، زابل، ایران

4 استادیار/ گروه محیط زیست، دانشکدة منابع‌طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

چکیده

رودخانة سیستان که ادامة رودخانة هلمند افغانستان است در مسیر عبور خود از زمین‌های کشاورزی و مناطق شهری می‌گذرد. بنابراین، احتمال ورود انواع آلاینده‌ها به‌ویژه فلزات سنگین از منابع مختلف به این رودخانه وجود دارد. از طرفی، رودخانه پس از ورود به دشت سیستان سطح آب چاهک‌های امتداد رودخانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، در صورت آلودگی ممکن است باعث افزایش غلظت فلزات سنگین در آب چاهک‌ها شود. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، بررسی غلظت فلزات سنگین در آب چاهک‌های امتداد رودخانه سیستان بود. نمونه‌برداری از ۲۶ حلقة چاهک فعال در زمستان ۱۴۰۰، از نقطة مرز مشترک افغانستان تا هامون هیرمند انجام شد. غلظت فلزات سنگین با استفاده از دستگاه ICP به‌دست آمد. سپس، نتایج به کمک روش کریجنگ معمولی و کو‌کریجینگ، توسط نرم‌افزار ArcGIS پهنه‌بندی شد. میانگین pH برابر ۳۱/۸ بود. درحالی‌که غلظت شوری و ذرات معلق کل به‌ترتیب ۷۴/۳ و ۶۲/۴ گرم بر لیتر به‌دست آمد. هدایت الکتریکی نیز ۶۳۲۲ میکروزیمنس بر سانتی‌متر اندازه‌گیری شد. میانگین غلظت کروم، آهن، نیکل، مس، روی، کادمیم و سرب به‌ترتیب ۶۴/۲، ۱۲۴، ۵/۱۰، ۳۳/۹، ۱۷، ۴۳/۱ و ۷۹/۲ میکروگرم بر لیتر محاسبه شد. الگوی عناصر مورد بررسی نیز به‌صورت کادمیم > کروم > سرب > مس > نیکل روی برآورد شد. نتایج مطالعة اخیر حاکی از کم‌تر بودن غلظت فلزات سنگین کروم، آهن، نیکل، مس، روی و کادمیم در مقایسه با حدمجاز سازمان بهداشت جهانی بود. درحالی‌که غلظت سرب بالاتر از حد مجاز این استاندارد سنجش شد. پایین بودن غلظت عناصر مذکور می‌تواند به‌دلیل کم بودن غلظت عناصر در سنگ بستر باشد. هم‌چنین، pH قلیایی آب می‌تواند به‌صورت بافر عمل کرده و موجب غیرمحلول شدن عناصر و رسوب آن‌ها شود. میزان عوامل شوری و هدایت الکتریکی نشان دادند که آب چاهک‌ها برای زراعت و شرب دام مناسب نیست. نتیجة پهنه‌بندی عناصر نشان‌دهندة افزایش غلظت فلزات از مرز افغانستان به سمت دریاچة هامون است. با توجه به قدمت چاهک‌ها (۶ ماه تا 43 سال) می‌توان بیان کرد که عامل کاهش غلظت فلزات در بخش ابتدایی مسیر،‌ به‌دلیل عمر بیش‌تر چاهک‌ها و برداشت مداوم آب و مخلوط شدن آب در طی زمان آب‌آوری رودخانه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات