تعیین سهم تغییر اقلیم و مداخلات مستقیم انسانی در تغییرات آبدهی رودخانه حبله‌رود با استفاده از رویکردهای تجربی

شیخ, واحدبردی; نادری, مهین; بهره مند, عبدالرضا; سعدالدین, امیر; عابدی طورانی, مرتضی; کمکی, چوقی بایرام; قائمی, آلاله

doi:10.22098/mmws.2022.11852.1178

تعیین سهم تغییر اقلیم و مداخلات مستقیم انسانی در تغییرات آبدهی رودخانه حبله‌رود با استفاده از رویکردهای تجربی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.

² دانشجوی دکتری، گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

³ استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.

⁴ رئیس گروه بهره‌برداری آب‌های سطحی شرکت آب منطقه ای تهران.

⁵ استادیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.

⁶ رئیس گروه تحقیقات کاربردی شرکت آب منطقه ای تهران.

10.22098/mmws.2022.11852.1178

چکیده

تغییرات آب‌وهوا و فعالیت‌های انسانی دو عامل اصلی در تغییر روند چرخه هیدرولوژی حوزه‌های آبخیز هستند که باعث تغییر در توزیع مکانی و زمانی دسترسی به آب می‌شوند. جریان رودخانه به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه چرخه هیدرولوژی، یکی از آسیب‌پذیرترین مؤلفه‌‌های آن بوده که تحت تأثیر این تغییرات قرار می‌گیرد. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق بخش بالادست حوزه آبخیز حبله‌‌رود تا ایستگاه آبسنجی بنکوه است که در محدوده سیاسی استان تهران واقع شده است. در این پژوهش از روش‌های تجربی نسبت تغییر شیب مقدار تجمعی و منحنی‌ جرم مضاعف به منظور تفکیک اثر تغییر اقلیم و مداخلات انسانی در کاهش آبدهی رودخانه حبله‌رود در محل ایستگاه‌های هیدرومتری سیمین‌دشت و دلیچای ( دوره آماری 1980 تا 2017) استفاده شد. برای روش نسبت تغییر شیب مقدار تجمعی، یکبار تغییر شیب مقدار تجمعی دبی نسبت به مقادیر تجمعی بارش و دما (حالت اول) و بار دیگر تغییر شیب مقدار تجمعی دبی نسبت به مقادیر تجمعی بارش و تبخیروتعرق پتانسیل (حالت دوم) محاسبه شد تا سهم تغییر اقلیم و مداخلات انسانی مشخص شود. میزان اثر تغییر اقلیم در دبی ایستگاه‌های سیمین‌دشت و دلیچای، طبق حالت اول به‌ترتیب 53/15 و 08/37- درصد و طبق حالت دوم به‌ترتیب 55/0 و 72/39- درصد به‌دست آمده است. مقادیر منفی در ایستگاه دلیچای بدین معناست که تغییر اقلیم باعث افزایش آبدهی زیرحوضه دلیچای شده است. نتایج روش‌های مختلف منحنی‌ جرم مضاعف بین متغیر دبی تجمعی و متغیرهای تجمعی بارش، دما و تبخیروتعرق پتانسیل نیز نشان داد که اثر تغییر اقلیم در هر دو زیرحوضه به‌صورت افزایش آبدهی (حدود 29 درصد برای زیرحوضه سیمین‌دشت و حدود 92 درصد برای زیرحوضه دلیچای) است و عامل اصلی کاهش آبدهی رودخانه‌های حوضه حبله‌رود (حدود 129 درصد برای زیرحوضه سیمین‌دشت و حدود 192 درصد برای زیرحوضه دلیجای) مداخلات مستقیم انسانی است. همان‌طور که مشاهده می‌شود تغییر اقلیم سهم بسیار کمی در کاهش آبدهی دو زیرحوضه اصلی حوضه حبله‌رود دارد و مداخلات انسانی عامل اصلی کاهش آبدهی رودخانه‌های حوضه حبله‌رود است. بنابراین لازم است تمرکز اصلی سیاست‌های مدیریتی در جهت مدیریت مداخلات انسانی، ارتقای آگاهی عمومی، استفاده بهینه از منابع آب و جلوگیری از بهره‌برداری بیش از توان منابع آبی حوضه باشد.

کلیدواژه‌ها