مقایسۀ رواناب و رسوب سازندهای گچساران و آغاجاری تحت شبیه‌سازی باران در کاربری‌های مختلف اراضی

نوع مقاله : کوتاه

نویسندگان

1 استادیار پژوهشی بخش تحقیقات حافظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان/ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمان، ایران

2 استاد/ دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرّس، نور، ایران

چکیده

تولید رسوب حوزۀ آبخیز، تابع عوامل مختلفی است که یکی از آن‌ها عدم استفاده صحیح از اراضی است. خصوصیات محیطی نظیر مقدار و شدت بارش، درجۀ شیب و تراکم آبراهه‌ها نیز در تولید رواناب و رسوب مؤثرند. در این تحقیق به‌منظور بررسی حساسیت به فرسایش و ‌‌رسوب‌زایی کاربری‌های مختلف سازند گچساران و آغاجاری، بخشی از حوزۀ آبخیز کوه گچ و مرغا در شهرستان ایذه به‌ترتیب با مساحت 1202 و 1609 هکتار انتخاب شد. رواناب و رسوب تولیدی در شش نقطه و با سه تکرار در سازند گچساران و در هفت نقطه و با سه تکرار در سازند آغاجاری در شدت‌های مختلف 0/75، 1 و 1/25 میلی‌متر در دقیقه تحت سه کاربری مرتع، منطقۀ مسکونی و اراضی کشاورزی به‌کمک دستگاه باران­ساز کامفورست انجام شد. مقایسۀ رواناب و رسوب در این دو سازند نشان داد که در شدت‌های بارش کم جنس سازند در رواناب و رسوب دخالت بیش‌تری دارد. هرچه شدت بارش افزایش یابد، اختلافات به حداقل خود می­رسد. هم‌چنین نتایج تحقیق به­طور کلی نشان داد که مقدار فرسایش و رسوب در کاربری‌های سازند گچساران به‌دلیل هدایت الکتریکی بالاتر و فاصلۀ زیادتر سخت لایۀ گچی از سطح خاک در نقاط نصب باران­ساز بیش‌تر از کاربری‌های سازند آغاجاری است، ولی از نظر میزان رواناب دارای روند تقریباً مشابهی هستند. هم‌چنین نتایج نشان داد به‌علت فرسایش و رسوب بسیار بالای این دو سازند به هیچ وجه مخزن سدهای کوچک و بزرگ در این دو سازند قرار نگیرد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، ن، ج، داوودی، ا.، و قدوسی، ج. (1380). بررسی اثر متفاوت مزایای کاربری اراضی روی فرسایش و رسوب حوزه آبخیز کهریزک در اراک. کنفرانس مدیریت اراضی، فرسایش خاک و توسعه پایدار، دانشگاه اراک.
احمدی ایلخچی، ع.، حاج عباسی، م. ح.، و جلالیان، ا. (1381). اثر تغییر کاربری زمین­ های مرتعی به دیم­ کاری بر تولید رواناب، هدررفت و کیفیت خاک در منطقۀ دوراهان، چهارمحال و بختیاری. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 6(4)، 103-114.
احمدی، ح. (1378). ژئومورفولوژی کاربردی: فرسایش آبی (جلد 1). چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 77 صفحه.
اعظمی، ا. (1381). بررسی اثر پوشش گیاهی بر روی رواناب و رسوب، اولین گردهمایی دو روزه در زمینه پروژه­ های تحقیقاتی انجام شده با پلات­ های فرسایشی، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکدۀ تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری.
خزایی، م.، صادقی، س.ح.ر.، و میرنیا، س.خ. (1392). مقایسۀ میزان تولید رواناب و فرسایش خاک در خاک ­های جنگلی. ششمین سمینار ملی مدیریت حوزه آبخیز، دانشگاه تهران. 
خواجه، م. (1381). بررسی رسوب شناسی، محیط رسوبی و تولید رسوب نهشته ­های کواترنری در رود گرگان. رسالۀ دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، علوم و تحقیقات تهران.
رئیسیان، ر. (1384). بررسی میزان فرسایش و رسوب در حوزۀ گرگک با استفاده از بارانساز مصنوعی. گزارش نهایی طرح کاربردی، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری، 156 صفحه.
زرگر، ا. (١٣٧٤). بررسی تأثیر بارندگی، پاره­ای از ویژگی‌های  هندسی و مدیریت اراضی بر مقدار رواناب کل آبخیز. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، ٤٨ صفحه.
زهتابیان، غ. (1378). مقایسۀ رواناب و میزان رسوب در سازند مارن لهبری با استفاده از دستگاه باران­ساز در زیر حوضه گلال مورت. گزارش نهایی طرح کاربردی، دانشگاه تهران، 107صفحه.
فتحی ­زاده، ح.، کریمی، ح.، و توکلی، م. (1395). نقش حساسیت  فرسایش سازندهای زمین­ شناسی در فرسایش و تولید رسوب (مطالعۀ موردی: زیر حوزه ­های رودخانۀ دویرج در استان ایلام). پژوهشنامۀ مدیریت حوزه آبخیز، 7(13)، 193-208.
مصفایی، ج.، و طالبی، ا. (1393). نگاهی آماری به وضعیت فرسایش آبی در ایران. مجلۀ ترویج و توسعه آبخیزداری، 5، 9-19.
موسوی، ف.، و رئیسیان، ر. (1378). تاثیر پوشش گیاهی، شیب و شدت بارندگی بر رواناب در چند حوزۀ ­آبخیز استان چهارمحال و بختیاری. مجلۀ کشاورزی ایران، 18(2)، 169-184.
 
Aghabeigi Amin, S., Moradi, H.R., & Fattahi, B. (2014). Sediment and Runoff Measurement in Different Rangeland Vegetation Types using Rainfall Simulator. ECOPERSIA, 2(2), 525-538.
Agharazi, H., & Ghodoosi, C. (2001). Investigating the relationship of between land use and slope with soil erosion and sediment production. Proceedings of the National Conference on Land Management, Soil erosion and sustainable development, Arak, Iran, Pp. 362-375.
Ahmadi Ilkhchi, A.S., Haj Abbasi, M.H., & Jalalian, A. (2002). The Effect of Range Land Use Change to dry farming on Runoff Production, Loss and Soil Quality in Dorahean, Chaharmahal va Bakhtiari. Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, 6(4), 103-114 (in Persian).
Ahmadi, H. (1999). Applied Geomorphology: Water Erosion (Volume 1). Second Edition: Tehran University Press, 77 pages (in Persian).
Azamy, A. (2002). Investigating of Vegetation Effect on Runoff and Ssediment. Proceedings of The first two-day Gathering in the field of research projects carried out with erosion plots. Final report of research project, Soil and Watershed Conservation Research Center (in Persian).
Bagarello, V., Ferro, V., Keesstra, S., Comino, J.R, Pulido, M., & Cerda. A. (2018). Testing simple scaling in soil erosion processes at plot scale. Catena, 167, 171-180.
Burwell, R.E., Allmaras, R.R., & Sloneker, L.L. (1966). Structural Alteration of soil Surface by tillage and rainfall. Journal Soil Water Conservation, 21, 313 – 327.
Celik, I. (2005). Land-use Effects on Organic Matter and Physical Properties of Soil in a Southern Mediterranean Highland of Turkey. Soil & Tillage Research, 83, 270-277.
Choudhary, M.R., Lal, A.R., & Dick, W.A. (1997). Long- term tillage effects on runoff and soil erosion under simulated rainfall for a central ohio soil. Soil & Tillage Research,, 42, 175 -184.
Dabney, S. M., Raper, R. L., Meyer, L. D., & Murphree, C. E. (2000). Management and subsurface effects on runoff and sediment yield from small watersheds. International Journal of Sediment Research, 15, 217-232.
Ebrahimi, N.G., Davoodi, A., & Ghoddoosi, J. (2001). Investigating the effect of different land use advantages on erosion and sediment of Gharakh Kahrizak watershed in Arak. Proceedings of the National Conference on Land Management - Soil Erosion and Sustainable Development, Arak, Iran (in Persian).
Fathizadeh, H., Karimi, H., & Tavakoli, M. (2016). The Role of Sensitivity to Erosion of Geological Formations in Erosion and Sediment Yield (Case Study: Sub-Basins of Doiraj river in ilam province). Journal of Watershed Management, 7(13), 193-208 (in Persian).
Fullen, M.A. (1991). A Comparison of Runoff and Erosion Rates on Bare Arable and Grassed Loamy Sand Soils, Soil Use and Management, 7, 136-139.
Fullen, M.A. (1992). Erosion Rates on Bare Loamy Sand Soils in East Shropshire, UK. Soil Use and  Management, 8, 157-162.
Fullen, M.A. (1998). Effects of Grass Ley Set-Aside on Runoff, Erosion and Organic Matter Levels in Sandy Soils in East Shropshire, UK. Soil and Tillage Research, 46, 43-51.
Kamphorst, A. (1987). A small rainfall simulator for the determination of soil erodibility. Netherlands Journal of Agricultural Science, 35, 407-415.
Khajeh, M. (2002). Survey of sedimentology, sedimentary environment and sedimentation production of Quaternary deposits in Gorgan Rood. Ph.D. Thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran, Tehran, Iran (in Persian).
Khazaee, M., Sadeghi, S.H.R., & Mirnia, S.Kh. (2013). Comparsion of runoff and soil erosion in farest soils. 6th Nation Seminar on Wtarershed Management Science and Management. College of Natural Resources and Marine Sciences, Tehran, Iran (in Persian).
Mc Cool, D.K. (1999). Winter runoff and erosion on northwestern USA cropland. Agriculture Engineer, USDA- ARS Washington state University, Pullmunwa.
Mohammadi, M., & Kavian, E. (2010). Temporal variation of runoff and sediment in the plot scale. 12th. Iranian Soil.
Mousavi, S.F., & Raisian, R. (1999). Effect of vegetation cover, slope and rainfall intensity on runoff in some watersheds of chaharmahal and bakhtiary province. Iran Agricultural Research, 18(2), 169 – 184.
Mosaffaee, C., & Talebi, A. (2014). A Statistical Look at the Status of Water Erosion in Iran. Journal of Watershed Management Extension and Development, 5, 9-19.
Raisian, R. (2005). Surveying of erosion and sediment content in the Gregok field using artificial rain simulation. Final report of research project, Soil and Watershed Management Research Institute, 156 pages (in Persian).
Naeth, M., & Chanasyk, D. (1996). Runoff and Sediment Yield under Grazing in Foothills Fescue Grassland of Alberta. Journal of The American Water Resources Association, 32, 89-95.
Sadeghi, S.H.R., Gholami, L., Homaee, M., & Darvishan, A.K. (2015). Reducing sediment concentration and soil loss using organic and inorganic amendments at plot scale. Solid Earth, 6, 445-455.
Soni, S., (2017). Assessment of morphometric characteristics of Chakrar watershed in Madhya Pradesh India using geospatial technique. Applied Water Science,7(5), 2089-2102.
Wallas, P.H., Duson L.J., & Miyer I.G. (2013). Yearly soil erodibility variation in Sevil. Soil Science Society of America Journal, 25, 321-329.
Zargar, A. (1995). Investigating The Effect of Rainfall on Geometric Characteristics and land management on Total Runoff. First Edition: Forestry and Rangeland Research Publications, 48 pages (in Persian).
Zehtabian, Gh. (1999). Comparison of runoff and sediment content in Marl Lehbari Formation using a rain-simulation device in the Golam Mort Sub-basin. Final report of research project, Tehran University, 107 pages (in Persian).
Zhao, B., Zhang, L., Xia, Zh., Xu, W., Xia, L., Liang, Y., & Xia, D. (2019). Effects of rainfall intensity and vegetation cover on erosion characteristics of a soil containing rock fragments slope. Advances in Civil Engineering, 2019, 1-14.