چالش‌ها و راهکارهای مقابله با ریزگرد سیستان از نگاه دستاندرکاران نهادی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشی/ مؤسسة تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2 مربی پژوهشی/ مؤسسة تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 دانش آموختۀ دکتری/ گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

4 مربی پژوهشی/مؤسسة تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5 استادیار پژوهشی/ مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زابل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زابل، ایران

چکیده

بدون تردید دستیابی به مدیریت جامع سرزمین، نیازمند ارتباط مؤثر و هماهنگ، همکاری و هم‌افزایی تمام گروداران و دست‌اندرکاران کلیدی است که دارای اهدافی مشترک، ولی وظایف متمایزی هستند. چالش ریزگرد سیستان اگرچه تا حدود زیادی متأثر از تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های صورت گرفته است، اما ارائه هرگونه راهکار اجرایی در راستای مدیریت و کنترل آن و هم‌چنین افزایش ظرفیت سازگاری با این چالش، نیازمند تقویت انسجام سازمانی، ارتباطات و هماهنگی‌های بخشی و بین‌بخشی است. در این راستا با هدف واکاوی مشارکتی چالش‌ها و راهکارهای مدیریت، کنترل و مقابله با پدیدۀ گرد و غبار، توسط شبکۀ دست‌اندرکاران نهادی سیستان، از 27 نهاد کلیدی مرتبط، برای شرکت در یک کارگاه مشارکتی دعوت به‌عمل آمد تا ضمن آشنایی نهادها با نتایج مطالعات جامع گرد و غبار سیستان که توسط مؤسسة تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به انجام رسیده است، با به‌کارگیری تکنیک بارش فکری، چالش‌ها و راهکارهای مدیریت، کنترل و مقابله با پدیدۀ گرد و غبار سیستان به‌صورت مشارکتی، واکاوی و استخراج شود. بدین‌منظور فراخواندگان در پنج کارگروه تخصصی شامل آب-کشاورزی، اقتصاد-توسعه-امور زیربنایی، محیط‌زیست-منابع طبیعی، فرهنگی-اجتماعی-سیاسی، و قوانین و سیاست‌گذاری قرار گرفته و به ارائه چالش‌ها و راهکارها پرداختند. به‌طورکلی چالش‌های مطرح شده از سوی نهادهای مختلف در منطقۀ سیستان نشان از نوعی ضعف در برنامه‌ریزی جامع، مدیریت یکپارچه و اعمال حکمرانی مطلوب مبتنی ‌بر مدیریت مشارکتی اجتماع‌محور داشته که پرداختن به این موضوع با توجه به لزوم کاهش وابستگی معیشتی مردم سیستان به منابع آب و خاک از درجة اهمیت بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


افشاری‌نیا، م.، و ولی ع.ع. (1400). بررسی اثربخشی طرح‌های مدیریت بیابان بر ساکنین اکوسیستم بیابان (مطالعۀ موردی: کاشان). مدل‌سازی و مدیریت آب و خاک، 1(1)، 40-50.
جعفریان، و. (1395). تحلیل شبکۀ دست‌اندرکاران سازمانی در سیاست‌گذاری و مدیریت یکپارچه منابع آب دشت گرمسار. رسالۀ دکتری، دانشگاه سمنان.
حافظ‌ نیا، م.ر.، طاهری، ا.، فرج‌زاده اصل، م.، و کرمی‌نژاد، ح. (1396). تاثیر عوامل سیاسی در تشدید پدیدۀ گرد و غبار در حوزۀ رودخانه ­ای دجله و فرات. پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش­ های جغرافیایی)، 49 (4)، 857-868.
داروند، س.، اسکندری‌دامنه، ه.، اسکندری‌­دامنه، ح.، و خسروی، ح. (1400). پیش‌بینی روند تغییرات دما و بارش در دورۀ آتی و تأثیر آن بر بیابان‌زایی. مدل سازی و مدیریت آب و خاک، 1(1)، 51-64.
راسخی، س. (1393). تحلیل شبکۀ اجتماعی در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مدیریت مشارکتی مرتع (مطالعۀ موردی: استان فارس). رسالۀ دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
سالاری، ‌ف. (1393). مدل‌سازی و تحلیل شبکۀ تصدی‌گری منابع آب در حوزۀ آبخیز (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز رزین کرمانشاه). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
صدیق، م.، جوهری، م.، و کازرونی، س.م. (1397). پدیدۀ ریزگردها در ایران و نحوۀ مدیریت آن‌ها از منظر حقوق بین‌الملل. فصلنامۀ علمی تحقیقات حقوقی آزاد، 11 (39)، 87-114.
قربانی، م. (1393). تحلیل شبکۀ اجتماعی؛ مدل‌سازی، سیاست‌گذاری و اجرای مدیریت مشارکتی منابع طبیعی (فاز اول). گزارش طرح ملی، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
قزوینی، م.، ویسی، ه.، مهدوی دامغانی، ع.، خوشبخت، ک.، لیاقتی، ه.، نجاتیان، م.ع.، و دکامین، م. (1392). مدیریت پایدار سرزمین (SLM) رهیافتی برای برون‌رفت از چالش‌های محیط زیستی بخش کشاورزی. محیط‌ زیست و توسعه، 4(8)، 23-30.
قنبری، ر.، نعمتی، ذ.، و برزویی، ا. (1393). روش‌های به‌کارگیری مدیریت منابع آب در کشاورزی (چالش‌ها و راهکارها). دومین همایش ملی برنامه‌ریزی، حفاظت، حمایت از محیط‌ زیست و توسعه پایدار، تهران.
محبی، ع. (1397). بررسی مقدماتی نحوۀ مدیریت مراتع در محدودۀ طرح مقابله با ریزگرد جنوب شرق اهواز. نشریۀ طبیعت ایران، 3(6)، 70-75.
مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، (1399). گزارش مطالعات اقتصادی و اجتماعی طرح جامع مطالعات گرد و غبار سیستان. 242 صفحه.
نادری، م، قربانی. م.، و یاوری، ا. (1393). تحلیل شبکۀ تبادل اطلاعات و کنشگران کلیدی در سیاست‌گذاری و مدیریت پایدار پارک ملی سرخه‌حصار. نشریۀ محیط‌ زیست طبیعی، 5(4)، 16-28.
 
Afsharinia, M., & Vali, A. (2021). Survey of the effectiveness of desert management plans on the inhabitants of the desert ecosystem (Case study: Kashan). Water and Soil Management and Modeling, 1(1), 40-50 (in Persian).
Anonymous, (2020). Economic and social studies, sistan dust comprehensive project. Final report of a project, Research Institute of Forests and Rangelands, 242 pages (in Persian).
Berkes, F., Folke, C., & Colding, J. (2000). Linking social and ecological systems: management practices and social mechanisms for building resilience, Cambridge University Press.
Darvand, S., Eskandari Damaneh, H., Eskandari Damaneh, H., & Khosravi, H. (2021). Prediction of the change trend of temperature and rainfall in the future period and its impact on desertification. Water and Soil Management and Modeling, 1(1), 51-64 (in Persian).
Dietz, T., Ostrom, E., & Stern, P.C. (2003). The struggle to govern the commons. Science, 302, 1907-1912.
Dumanski, J., Terry, E., Byerlee, D., & Pieri, C. (1998). Performance indicators for sustainable agriculture (Discussion Note). Policies of the World Bank, 1-17.
Ernstson, H., Sörlin, S., & Elmqvist, T. (2008). Social movements and ecosystem services–the role of social network structure in protecting and managing urban green areas in Stockholm. Ecology and Society, 13(2), 39.
Ghanbari, R., Nemati, Z., & Borzoi, A. (2014). Methods of applying water resources management in agriculture (challenges and solutions), Second National Conference on Planning, Conservation, Environmental Protection and Sustainable Development, Tehran, Iran (in Persian).
Ghazvini, M., Veisi, H., Mahdavi Damghani, A., Khoshbakht, K., Liaghati, H., Nejatian, M.A., & Dekamin, M. (2013). Sustainable land management, an approach to overcome the environmental challenges of agriculture. Environment and Development Journal, 4(8), 23-30 (in Persian).
Ghorbani, M. (2014). National social network analysis project; modeling, policy making and implementation of participatory management of natural resources (First phase). Final report of a national project, University of Tehran (in Persian).
Gunderson, L. H., Holling, C., & Light, S.S. (1995). Barriers and bridges to the renewal of ecosystems and institutions, Columbia University Press.
Hafeznia, M.R., Taheri, A., Farajzadeh Asl, M., & Karaminezhad, H. (2017). The effects of political factors on intensification of dust storms in the Euphrates–Tigris River Basin. Human Geography Research, 49(4), 857-868 (in Persian).
Holling, C.S., & Meffe, G. K. (1996). Command and control and the pathology of natural resource management. Conservation biology, 10(2), 328-337.
Holling, C.S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1-23.
Jafarian, V. (2016). Analysis of the network of organizational stakeholders in policy making and integrated management of water resources in Garmsar plain. Ph.D Thesis, Semnan University, Semnan, Iran (in Persian).
Mohebbi, A. (2019). Preliminary study of rangeland management within the combat dust project in south- east of Ahwaz. Iran Nature, 3(6), 70-75 (in Persian).
Naderi, M., Ghorbani, M., & Yavari, A. (2014). Analysis of information exchange network and key actors in policy making and sustainable management of Sorkheh Hesar National Park. Researches in Earth Sciences, 5(4), 16-28 (in Persian).
Perez, L., Rappa, R., & Künzli, N. (2010). The year of the lung: outdoor air pollution and lung health. Swiss Medical Weekly, 140, w13129.
Rasekhi, S. (2014). Social network analysis in range management and participatory management planning (Case study: Fars Province). Ph.D. Thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran (in Persian).
Salari, F. (2014). Modeling and analysis of water resources management network in the watershed (Case study: Kermanshah resin watershed). M.Sc. Thesis, University of Tehran, Tehran, Iran (in Persian).
Sedigh, M., Johari, M., & Kazeruni, S.M. (2018). The phenomenon of dust in Iran and how to manage them from the perspective of international law. Azad Law Research Quarterly, 11(39), 87-114 (in Persian).
Smyth, A.J., & Dumanski, J. (1993). FESLM: An international framework for evaluating sustainable land management. World Soil Resources Report, Food and Agriculture Organization of the United Nations, 85 pages.