تعارض بین گروداران کلیدی منابع ‌طبیعی در شهرستان‌های اردبیل و گرمی (استان اردبیل)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار/ گروه منابع طبیعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

2 دانش‌آموختة کارشناسی ارشد/ گروه منابع طبیعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

3 دانش آموخته دکتری/ گروه منابع طبیعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

چکیده

نقش مراتع و جنگل‌ها، در شیوة زندگی مردم وابسته به طبیعت، بسیار مهم و مؤثر است. با توجه به کمبود منابع و تنوع مصرف‌کنندگان، تعامل بین بهره‌برداران منابع ‌طبیعی و متولیان آن، در موارد زیادی به تعارض منجر می‌شود. شناخت عوامل مؤثر در تضاد بین گروداران کلیدی، از ارکان مدیریت منابع ‌طبیعی است. با توجه به منابع غنی جنگلی و مرتعی در استان اردبیل و تعارض‌های موجود، این منطقه به‌عنوان هدف، انتخاب شد. سپس مؤلفه‌های حقوقی، مدیریتی، بهره‌برداری و اجتماعی از منظر بهره‌برداران و کارشناسان بررسی و 205 پرسشنامه به‌روش گلوله‌برفی تکمیل شد. روایی متغیرهای اصلی پژوهش بیش‌تر از 7/0 به‌دست آمد. برای مقایسه دیدگاه دو گروه از آزمون ناپارامتری یومن-ویتنی استفاده شد. نتایج نشان داد که در کل منطقه تضاد منابع طبیعی وجود دارد، اما از نظر اختلاف دیدگاه، تفاوت بین بهره‌برداران و کارشناسان دولتی در خصوص عوامل مؤثر در تضاد معنی‌دار نیست. مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر در افزایش تضاد در این منطقه از دیدگاه بهره‌برداران، تخصصی نبودن شورای حل اختلاف، کمبود حمایت دولت از دامدار، فقر مالی، نزاع با متجاوزین به حدود مراتع و سطح آگاهی مردم بود. از نظر کارشناسان، کمبود حمایت دولت از دامدار، نقص قوانین، عدم وجود تعاونی مرتع‌داری، ناکافی بودن آب در مراتع، کاهش همیاری در بین مردم و مهاجرت معرفی شد. زمین‌خواری، قاچاق چوب و شخم زیراشکوب، توسط هر دو گروه، به‌عنوان عامل مؤثر قوی در تضاد معرفی نشد. از نظر مدیریتی نیز مؤثرترین روش کاهش تضاد توسط هر دو گروه، قرق جنگل‌ها و مراتع بود، ولی لزوم مدیریت مشارکتی از نظر هر دو گروه، اولویت نداشت. در مجموع، حضور مؤثرتر کارشناسان منابع ‌طبیعی در عرصه، شناخت پتانسیل‌های معیشتی منطقه، تشویق و آموزش مردم به شناختن مشاغل جایگزین ‌راه‌کار مناسبی در کاهش تضاد است.

کلیدواژه‌ها


افشاری‌نیا، م.، و ولی، ع.ع. (1400). بررسی اثربخشی طرح‌های مدیریت بیابان بر ساکنین اکوسیستم بیابان (مطالعۀ موردی: کاشان). مدل‌سازی و مدیریت آب و خاک، 1(1)، 40-50.
انصاری، ن.، سیداخلاقی‌شال، س.ج.، و فیاض، م. (1386). نقش عوامل قانونی و تشکیلاتی، مدیریت منابع و گروه‌های اجتماعی در تخریب منابع طبیعی تجدیدپذیر. مرتع، 1(4)، 423-439.
انصاری، ن.، سیداخلاقی‌شال، س.ج.، و قاسمی، م.ح. (1387). عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر در تخریب منابع طبیعی کشور و سهم آن‌ها در تخریب. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15(4)، 508-524.
تاتار، م.، پاپ‌زن، ع.، و احمدوند، م. (1397). مدیریت تضاد آب کشاورزی در حوزه آبخیز گاوشان: راهکارهای مبتنی بر راهبرد همکاری. علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 14(1)، 91-111.
جلالی، ر. (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 1(4)، 310-320.
جنتی­ چنار، م.ع.، کلاهی، م.، و مصداقی، م. (۱۳۹۹). تعارضات اجتماعی و مدیریت مراتع: مطالعه موردی مراتع شهرستان کلات نادر. بوم شناسی کاربردی، ۹(۳)، 77-97.
رودگرمی، پ.، و عموزاده، م.ت. (1397). بررسی قوانین و مقررات کشوری مرتبط با جنگل ها و مراتع.  مدیریت اراضی، 6(2)، 153-167.
سیداخلاقی، س.ج.، انصاری، ن.، و یوسف‌کلافی، س. (1391). بررسی عوامل اجتماعی اقتصادی مؤثر بر تخریب منابع طبیعی استان اردبیل از دیدگاه بهره‌برداران و کارشناسان.  تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 19(1)، 133-148.
علی‌بیگی، ج. (1397). بررسی نظام حقوقی بهره‌برداری جوامع روستایی و عشایری از منابع طبیعی در ایران. انسان و محیط­زیست، 16(1)، 75-93.
عنابستانی، ع.ا.، و نادری، م. (1397). بررسی چالش‌های مدیریت منابع محیطی در مناطق روستایی (نمونۀ موردی: شهرستان بینالود). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 7(4)، 53-70.
قاسمی، م.، و کرمی‌دهکردی، ا. (1396). تحلیل شبکه تضاد ذینفعان در حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی (مطالعۀ موردی: حوضه‌های آبخیز دوراهان و چشمه‌علی). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 24 (1)، 39-56.
قاسمی، م.، کرمی‌دهکردی، ا.، و ابراهیمی، ع. (1396). تحلیل تضاد کنشگران اجتماعی در عرصه‌های منابع طبیعی و تأثیرات آن بر جامعه روستایی (مورد مطالعه: شهرستان بروجن). پژوهش‌های روستائی، 8(4)، 635-648.
کلاهی، م. (1400). گروداران منابع طبیعی. آب و توسعه پایدار، 8(1)، 19-30.
محمودی، ج.، میربزرگی، س.ع.، حیدری، ق.، و رعیتی، م. (1391). شاخص‌های تاثیرگذار بر پروژه مدیریت چرا در مراتع ییلاقی مازندران از دیدگاه کارشناسان منابع طبیعی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 2(3)، 49-59.
مظهری، م.، و خاکسار آستانه، ح. (1388). بررسی تاثیر اجرای طرح‌های مرتعداری بر کارایی مراتع (مطالعۀ موردی: استان خراسان رضوی). اقتصاد و توسعه کشاورزی، 23(2)، 12-20.
میردیلمی، س.ز.، سپهری، ع. (1392). بررسی و تحلیل قوانین مورد استفاده در مدیریت مراتع ایران. همایش ملی مدیریت منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
یوسفی، ع.، امینی ا.م.، فتحی، ا.، و یادگاری، آ. (1395). ارزیابی راه‌های حل تعارض رودخانۀ زاینده‌رود از دیدگاه کشاورزان و ذی‌مدخلان. علوم آب و خاک، ۲۰(۷۶)، ۱۴۳-159.
 
Afshari nia, M., & Vali, A. (2021). Survey of the effectiveness of desert management plans on the inhabitants of the desert ecosystem (Case study: Kashan). Water and Soil Management and Modeling, 1(1), 40-50 (in Persian).
Alibeygi, J. (2018). The Study of legal system of rural and tribal communities to exploit natural resources in Iran. Human and Environment, 44 (1), 76-93 (in Persian).
Anabestani, A.A., & Naderi, M. (2018). The survey of challenges of environmental resources management in rural areas (Case study: Binaloud county). Geography and Environmental Hazard, 28 (4), 53-70 (in Persian).
Ansari, N., Seyed Akhlaghi Shal, S.J., & Fayaz, M. (2007). Effects of legal and organization factors, resource management and social groups on the degradation of renewable natural resources. Rangeland, 1(4), 423-438 (in Persian).
Ansari, N., Seyed Akhlaghi Shal, S.J., & Ghasemi, M. (2009). Determination of socio-economic factors on natural resources degradation of Iran. Rangeland and Desert Research, 15(4), 508-524 (in Persian).
Bond, J. (2014). A holistic approach to natural resource conflict: The case of Laikipia County, Kenya. Journal of Rural Studies, 34, 117-127.
Ghasemi, M., & Karamidehkordi, E. (2017). Analyzing stakeholder’s conflict network in natural resources conversation and exploitation: Case study: the Dorahan and Cheshme ali watershed. Range and Desert Research, 24(1), 39-56 (in Persian).
Ghasemi, M., Karamidehkordi, E., & Ebrahimi, A. (2018). Analyzing social actors' conflict in natural resources management and its impact on rural communities (case study: Borujen county). Rural Research, 8(4), 635-648 (in Persian).
Henseler, J., Ringle, Ch., & Sarstedt, M. (2015). A new criterion for assessing discriminant alidity in variance-based structural equation modeling. Journal of the Academy of Marketing Science, 43, 115-135.
Hubert, N. (2021). The nature of peace: How environmental regulation can cause conflicts. World Development, 141, 1-12.
Jalali, R. (2012). Qualitative research sampling. Qualitative Research in Health Sciences, 1(4), 20-31 (in Persian).
Jannatichenar, M.A., Kolahi, M., & Mesdaghi, M. (2020). Social Conflicts and Rangeland Management: A Case Study at Rangelands of Kalatnader County, Iran. Iranian Journal of Applied Ecology, 9(3), 77-97 (in Persian).
Jannatichenar. M.A., & Kolahi, M. (2018). The conflict between ranchers and natural resources management. Proceedings of the 7th National Conference on Rangeland and Rangeland Management of Iran, Tehran, Iran, Pp. 1-17.
Kolahi, M. (2021). Natural Resources Stakeholders. Journal of Water and Sustainable Development, 8(1), 19-30 (in Persian).
Kronenburg García, A. (2017). Exploring the ‘layeredness’ of recurring natural resource conflicts: Therole of Loita Maasai leadership in the Naimina Enkiyio Forest conflictsin Kenya. Land Use Policy, 65, 66–77.
Mahmoodi, J., Mirbozorgi, S.A., Heidari, Gh., & Rayati, M. (2012). Indicators affecting the grazing management project in Mazandaran summer rangelands from the perspective of natural resources experts. Natural Ecosystem of Iran, 2(3), 49-59 (in Persian).
Mazaheri, M., & Khaksar Astaneh, H. (2009). The effect of range management projects on pastures efficiency (a case study in Khorasan razavi). Agriculture Economics and Development, 23(2), 12-20 (in Persian).
Mondher, F., Aymen, F., Boubaker, D., Mariem, S., & Mongi, S. (2021). Prospects for stakeholder cooperation in effective imple-mentation of enhanced rangeland restoration techniques in southern Tunisia. Rangeland Ecology and Management, 74(1), 9-20.
Mirdeilami, S.Z., & Sepehri, A. (2013). Review and analysis of laws used in rangeland management in Iran. Proceedings of the 1st National Conference on Natural Resource Management, Gonbad Kavoos, Iran, 156-171 (in Persian).
Roudgarmi, P., & Amouzadeh Mahdiraji, M.T. (2019). Review of State laws and regulations on forests and rangelands. Land Management, 6(2), 153-167 (in Persian).
SeyedAkhlaghi, S.J., Ansari, N., & Kalafi, S.Y. (2012). Investigation of socio-economic factors on natural resources degradation of Ardabil Province from the viewpoint of utilizers and experts. Rangeland and Desert Research, 19 (1), 133-148 (in Persian).
Struwig, F., & Stead, G.B. (2001). Planning, designing and reporting research. Pearson Education South Africa, 279 pages.
Tatar, M. Papzan, A.H., & Ahmadvand, M. (2018). Agricultural water conflict management in gawshan basin: solutions based on cooperation strategy. Iran Agricultural Extension and Education Journal, 14 (1), 91-111 (in Persian).
Vesco, P., Dasgupta, S., De Cian, E., & Carraro, C. (2020). Natural resources and conflict: A meta-analysis of the empirical literature. Ecological Economics, 172, 1-15.
Yousefi, A., Amini, A.M., Fathi, O., & Yadegari, A. (2016). Farmers' and authorities' attitudes towards the water conflict resolution methods in Zayandeh-rud river. Water and Soil Science, 20 (76), 143-159 (in Persian).