ارزیابی و واسنجی مدل SEBAL برای برآورد تبخیر – تعرق واقعی در محدوده‌ی پروژه پخش سیلاب دشت گربایگان

حسینی مرندی, حمید; پاکپرور, مجتبی; خیرخواه زرکش, میرمسعود

doi:10.22098/mmws.2025.17580.1607

ارزیابی و واسنجی مدل SEBAL برای برآورد تبخیر – تعرق واقعی در محدوده‌ی پروژه پخش سیلاب دشت گربایگان

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

¹ استادیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

² دانشیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

³ دانشیار، بخش هیدرولوژی و توسعه منابع آب، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

10.22098/mmws.2025.17580.1607

چکیده

برآورد دقیق تبخیر-تعرق واقعی (ETa) نقش مهمی در مدیریت بهینه منابع آب، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایفا می‌کند. در این پژوهش با بهره‌گیری از مدل بیلان انرژی سطحی SEBAL و تصاویر ماهواره‌ای لندست ۸ و ۹، میزانETa در دشت گربایگان استان فارس طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ برآورد و تحلیل شد. منطقه‌ مورد مطالعه، بخشی از دشت گربایگان و در محدوده پروژه پخش سیلاب (ایستگاه آبخوانداری) کوثر است؛ که دارای اقلیم خشک است. تصاویر ماهواره‌ای پس از تصحیحات هندسی، رادیومتریک و اتمسفری، به‌همراه داده‌های هواشناسی برای تغذیه مدلSEBAL به کار گرفته شد. این مدل با استفاده از معادله بیلان انرژی و شاخص‌های گیاهی مانند NDVI و SAVI، مقدار تبخیر-تعرق واقعی (ETa) را در مقیاس مکانی دشت گربایگان (حدود ۱۲۵ کیلومتر مربع) و در بازه زمانی فصل زراعی بهار و تابستان ۱۴۰۲، با استفاده از تصاویر چندزمانه Landsat 8، محاسبه کرد. نتایج مدل با داده‌های میدانی شامل تبخیر-تعرق مرجع، بیلان آب خاک و حجم آب برگشتی مقایسه و اعتبارسنجی شد. مقدار Eta در فصل سرد بین 8/0 تا 2/3 میلی‌متر در روز و در فصل گرم بین 8/1 تا 6/5 میلی‌متر در روز متغیر بود. هم‌چنین، اعمال پارامتر سرعت باد موجب افزایش دقت مدل گردید، به‌گونه‌ای که مقدار ضریب تعیین (R²) بین ETa مدل‌شده و داده مرجع از 68/0 به 79/0 افزایش یافت. بررسی ضریب گیاهی (Kc) نشان داد که نوع پوشش گیاهی و مراحل رشدی آن، نقش مهمی در تغییرات ETa دارد. نتایج این پژوهش، کارایی بالای مدل‌ سنجش از دور و داده‌های محلی را در برآورد دقیق ETa و پشتیبانی از مدیریت پایدار منابع آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک تأیید می‌کند. استفاده از مدل سیبال در توسعه سامانه‌های مدیریتی برای پایش تبخیر–تعرق و اجرای آبیاری دقیق، زمینه‌ساز بهینه‌سازی مصرف آب در مناطق خشک و دارای محدودیت داده‌های زمینی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها