مدل‌سازی تراکم زهکشی بوسیله بارش در اقلیم‌های مختلف استان کردستان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 کارشناس ارشد آبخیزداری، معاونت دانشجویی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

3 کارشناس ارشد مهندسی منابع آب، گروه مهندسی و مدیریت منابع آب، مؤسسه آموزش عالی توسعه دانش، سنندج، ایران

چکیده

تراکم زهکشی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ژئومورفولوژیک برای بیان وضعیت آبراهه‌ها، پتانسیل سیل‌خیزی، پتانسیل زمین‌لغزش، تکامل توپوگرافی و فرسایش حوزه‌های آبخیز می‌باشد. این شاخص بوسیله عوامل مختلفی مانند اقلیم، پوشش گیاهی، زمین‌شناسی، زمان و مورفومتری حوضه تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در این میان، رابطه تراکم زهکشی و اقلیم اولاً در تعیین حساسیت منابع آب به تغییر اقلیم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، دوماً مشخص می‌کند که انتخاب این شاخص برای بررسی‌های اقلیمی و هیدرولوژیکی چقدر به واقعیت نزدیک است و سوماً تعیین می‌کند که آیا در اقلیم‌های مختلف، مقدار تراکم زهکشی تفاوت معنی‌دار دارد که لازم باشد این تغییرات در بررسی پتانسیل سیل‌خیزی، زمین‌لغزش و فرسایش خاک در نظر گرفته شود. به منظور مدل‌سازی تراکم زهکشی در اقالیم مختلف، استان کردستان بر اساس اقلیم‌نمای دومارتن، به چهار تیپ اقلیمی مرطوب، نیمه‌مرطوب، مدیترانه‌ای و نیمه‌خشک تقسیم شده که از آن‌ها به ترتیب 40، 87، 62 و 57 حوزه آبخیز انتخاب شدند. تراکم زهکشی حوضه‌ها از رابطه هورتون و بارش متوسط سالانه به عنوان مهم‌ترین شاخص اقلیمی از نقشه هم‌بارش استان کردستان تعیین گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل‌های آماری نشان داد که نوع اقلیم اثر معنی‌داری بر روی میزان تراکم زهکشی دارد. بیش‌ترین میانگین تراکم زهکشی با مقدار 71/1 کیلومتر بر کیلومترمربع در اقلیم مدیترانه‌‌ای و کم‌ترین آن با مقدار 12/1 کیلومتر بر کیلومتر مربع در اقلیم مرطوب بوده است. هم‌چنین، حداکثر تراکم زهکشی در بارش متوسط سالانه 400 میلی‌متر اتفاق می‌افتد و در بارش‌های کم‌تر و بیش‌تر، تراکم زهکشی کاهش می‌یابد. مدل‌سازی تراکم زهکشی بر اساس بارش متوسط سالانه در اقلیم‌های مختلف مشخص کرد که تراکم زهکشی در هر اقلیم رفتار متفاوتی دارد، به‌طوری که نوع مدل در اقلیم مرطوب، نمایی، در اقلیم نیمه‌مرطوب، خطی و در اقلیم‌های مدیترانه‌ای و نیمه‌خشک، سیگموئید (S-shaped curve) می‌باشد. یافته‌های این تحقیق مؤید این حقیقت است که استفاده از شاخص تراکم زهکشی در مطالعات سیل‌خیزی، زمین‌لغزش و فرسایش حوزه‌های آبخیز انتخاب درستی است و توجه به تغییرات آن در اقلیم‌های مختلف، دقت مطالعات را افزایش می‌دهد. یافته‌ها هم‌چنین آشکار می‌کنند که تعیین تراکم زهکشی با دقت بالا بر اساس بارش امکان‌پذیر است که البته رعایت احتیاط ضروری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مدل سازی و مدیریت آب و خاک
دوره 5، شماره 2
تیر 1404
صفحه 160-181

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 17 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 04 خرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار