مطالعه و بررسی عناصر سنگین موجود در خاک شهرستان های زابل و بیرجند

خاک به عنوان عنصر اساسی در اکوسیستم‌های زنده جهت حفظ حیات در کره زمین ضروری است. یکی از مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی امروزه، آلودگی خاک است که به خصوص در کشورهای در حال توسعه بسیار مشهود است. این مشکل همواره یکی از نقاط توجه مسئولین شهری و زیست‌محیطی بوده است هدف از این تحقیق بررسی عناصر سنگین موجود در خاک شهرستان‌های زابل و بیرجند می‌باشد. به منظور بررسی میزان غلظت فلزات سنگین و نیز وضعیت آلودگی خاک در مناطق مورد مطالعه، از نمونه‌برداری خاک به روش شبکه‌ای منظم استفاده شد تعداد 90 نمونه خاک از دو شهرستان و با نمونه‌برداری ار خاک سطحی (25-0 سانتی‌متر) برداشت شد. پس از عملیات نمونه‌برداری، نمونه‌ها به آزمایشگاه انتقال یافت و پس از هوا خشک شدن، از الک 2 میلی‌متری عبور داده شد. سپس نمونه‌ها توسط دستگاه ICP-OES در آزمایشگاه مرکزی دانشگاه سیستان و بلوچستان آنالیز شدند. نتایج حاصل از بررسی همبستگی فلزات سنگین شهر بیرجند توسط ضریب پیرسون در نرم‌افزار R نشان داد مس، روی و آرسنیک بیشترین همبستگی منفی را با دیگر فلزات سنگین دارند اما سایر فلزات سنگین رابطه مثبت با یکدیگر داشتند. نتایج ماتریس همبستگی پیرسون برای غلظت فلزات سنگین موجود در خاک شهر زابل نیز نشان داد که بین بیشتر عناصر همبستگی منفی وجود دارد، در سایر موارد همگی دارای رابطه همبستگی مثبت می‌باشند. شاخص زمین‌انباشتگی نشان داد منشأ آلودگی شهر بیرجند با عنصر کروم و سرب بیشتر از منابع انسانی است. همچنین منشأ سایر عناصر که در محدوده غیر آلوده قرار داشتند را می‌توان از پوسته زمین دانست. از طرفی در شهر زابل شاخص زمین انباشتگی نشان از آلوده بودن خاک منطقه به نیکل است. لذا می‌توان نتیجه گرفت که این دو شهر در الگوی آلودگی فلزات سنگین متفاوت هستند و منشأ آن به عوامل محلی مانند فعالیت‌های صنعتی، ترافیک و مصرف سوخت باز می‌گردد. این مطالعه به طور کلی نیازمند اقدامات بیشتر در جهت کنترل و کاهش آلودگی فلزات سنگین در هر دو شهر است.