پایش و بررسی محدوده‌های هشدار فرسایش بادی در شمال غرب استان گلستان (مطالعة موردی: شهرستان‌های آق قلا و گمیشان)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکدة مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

2 دانشیار، گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکدة مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

3 استادیار، گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکدة مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

4 استاد، گروه محیط زیست، دانشکدة شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

5 محقق، گروه زیست‌شناسی، دانشگاه اوترخت، اوترخت، هلند

چکیده

فرسایش بادی، طوفان‌های گرد و غبار و مدیریت آن همواره یکی از مباحث مهم مناطق خشک و نیمه‌خشک بوده و چالشی جدی در برابر اهداف توسعة پایدار محسوب می‌شود. در استان گلستان به‌دلیل وجود دشت‌های وسیع بیابانی در نواحی شمالی آن وقوع پدیدة فرسایش بادی در سال‌های اخیر فراوانی بیش‌تری پیدا کرده است. لذا، با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف پایش و بررسی محدوده‌های هشدار فرسایش بادی در شمال‌غرب استان گلستان با استفاده از مدل WEHI انجام شد. هم‌چنین، از مدل زنجیرة مارکوف برای بررسی تغییرات کلاس فرسایش در بازة زمانی 2021-2002  استفاده شد. پس از محاسبة شدت فرسایش بادی، با در نظر گرفتن حد آستانه برای این مدل مساحت مناطق تحت هشدار در طول دورة آماری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از مدل‌سازی نشان داد که شدت فرسایش بادی در واحدهای کاری رسوبات آبرفتی اترک‌، اراضی شورزار، تپة ماسه‌ای طولی‌، تپة بارخانی، اراضی بایر و حاشیة تالاب در کلاس شدید قرار دارد. هم‌چنین، نتایج حاصل از پایش فرسایش بادی نشان داد که کلاس فرسایش بادی زیاد و از 88/59940 هکتار به 3/71698 هکتار رسیده که نشان‌دهندة افزایش چهار درصدی در دورة آماری مورد مطالعه است. شدت فرسایش بادی در مناطق اطراف کویر سنگرتپه و نواحی مرکزی به کلاس فرسایش بادی شدید و در نواحی غربی و شرقی منطقه به کلاس فرسایش بادی کم تغییر کرده است. نهایتاً، پایش مناطق تحت هشدار نشان‌دهندة افزایش 41 هزار هکتاری این مناطق در نواحی غربی، شمال‌غربی و مرکزی منطقة مورد مطالعه در 20 سال گذشته است. بر اساس نتایج این پژوهش و با توجه به تشدید فراوانی وقوع گرد و غبار در سال‌های اخیر و پیامدهای جبران‌ناپذیر آن، اجرای برنامة جامع مقابله با پدیدة گرد و غبار در استان گلستان ضروری و فوری است. بر اساس نتایج به‌دست آمده در این پژوهش، اقدامات اصلاحی و بیولوژیکی شامل کشت و توسعة پوشش گیاهی مقاوم به شوری آب و خاک، راهبرد افزایش گیاهان مقاوم به شوری و خشکی در مراتع ضعیف، انجام عملیات کشاورزی حفاظتی به‌ویژه حفظ باقی‌مانده‌های زراعی پس از برداشت و احداث شبکة بادشکن در حاشیة اراضی زراعی پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات