ارزیابی تأثیرات شاخص‌های خشک‌سالی بر شاخص فقر آبی (مطالعه موردی: شهرستان گرگان)

قربانی, خلیل; لیاقی, منیره; قربانی نصرآباد, قربان; سالاری جزی, میثم; نیرومند فرد, فریبا

doi:10.22098/mmws.2023.13144.1316

ارزیابی تأثیرات شاخص‌های خشک‌سالی بر شاخص فقر آبی (مطالعه موردی: شهرستان گرگان)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

² دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی منابع آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

³ استادیار مؤسسه تحقیقات پنبه کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان،

⁴ عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

⁵ دانشجوی دکترای علوم و مهندسی آب-منابع آب، دانشگاه بیرجند

10.22098/mmws.2023.13144.1316

چکیده

افزایش جمعیت، تغییر اقلیم و مصرف بی‌رویه سبب شده که فشار بر منابع زیرزمینی افزایش یابد و مناطقی را به سمت خشکی و کاهش شدید منابع آبی سوق دهد. بر این اساس می‌بایست ظرفیت هر منطقه شناسایی‌شده و تغییرات آن در طول زمان و در شرایط بحرانی آبی مانند وقوع خشک‌سالی سنجیده شود. برای این منظور در این تحقیق از شاخص فقر آبی (WPI) که شامل پنج مؤلفه اصلی منابع، هواشناسی، مصرف، ظرفیت و محیط‌زیست می‌باشد استفاده‌شده است. هم‌چنین برای تأثیرپذیری شاخص فقر آبی از خشک‌سالی رابطه آن با شاخص‌های خشک‌سالی تک متغیره مبتنی بر بارش شامل SPI و ZSI و شاخص‌های دومتغیره مبتنی بر بارش و تبخیر-تعرق شامل SPEI و RDI استفاده شد. این مطالعه در طی دوره آماری (1395-1383) در شهرستان گرگان انجام شد. جهت محاسبه مؤلفه‌های شاخص فقر آبی از تحلیل سلسله مراتبی AHP برای وزن‌دهی به مؤلفه‌ها استفاده گردید. نتایج نشان داد مؤلفه منابع و محیط‌زیست به ترتیب با مقادیر 354/0 و 041/0 بیش‌ترین و کم‌ترین وزن را به خود اختصاص دادند. اما با ضرب کردن این وزن‌ها در مؤلفه‌های مرتبط آن مشخص شد به ترتیب مؤلفه‌های مصرف، محیط‌زیست، منابع، هواشناسی و ظرفیت بیش‌ترین تأثیر را در محاسبه شاخص فقر آبی داشتند. با در نظر گرفتن میانگین WPI حدود 55، از 13 سال موردمطالعه در 8 سال آن WPI پایین‌تر از میانگین دیده شد. نتایج همبستگی بین شاخص‌های خشک‌سالی با WPI نشان داد پنجره زمانی سالانه مناسب‌تر از پنجره زمانی 6 ماهه می‌باشد و از بین چهار شاخص موردمطالعه شاخص SPEI با 9/0 R2= بیش‌ترین همبستگی و شاخص ZSI با 81/0 R2= کم‌ترین همبستگی را با WPI داشت. درنهایت نتایج حاصل از شاخص فقر آبی نشان داد که مؤلفه مصرف در منطقه مطالعاتی بیش‌ترین نقش را در ایجاد WPI دارد، بنابراین با توجه به حجم بالای مصرف آب در بخش کشاورزی می‌بایست تمهیداتی را برای مدیریت مصرف آب و انتخاب الگوی کشت مناسب اندیشید. هم‌چنین همبستگی بالای WPI با شاخص‌های خشک‌سالی به‌ویژه شاخص‌ دو متغیره SPEI اهمیت لزوم ایجاد سیستم پایش و پیش‌بینی خشک‌سالی را ملموس‌تر می‌کند.

کلیدواژه‌ها