تحلیل و پیش‌بینی روند تخریب پوشش زمین و تعیین تغییرات سنجه‌های سیمای سرزمین با استفاده از سنجش از دور

آذره, علی; رفیعی ساردوئی, الهام; میرچولی, فهیمه

doi:10.22098/mmws.2023.13021.1295

تحلیل و پیش‌بینی روند تخریب پوشش زمین و تعیین تغییرات سنجه‌های سیمای سرزمین با استفاده از سنجش از دور

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران.

² دانشیار، گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران.

³ دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه تربیت مدرس

10.22098/mmws.2023.13021.1295

چکیده

تغییرات کاربری اراضی ناشی از فعالیت‌های انسانی، اثرات گسترده‌ای بر سیمای سرزمین دارد. بررسی این تغییرات می‌تواند در برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار سرزمین ضروری باشد. هدف این پژوهش، بررسی تغییرات کاربری اراضی در گذشته و پیش‌بینی کاربری اراضی در آینده با استفاده از سنجش از دور و مدل‌ساز تغییر زمین (LCM) و تجزیه و تحلیل کمی این تغییرات بر اساس سنجه‌های سیمای سرزمین در حوزه آبخیز هلیل‌رود است. برای این منظور نقشه‌های کاربری اراضی 1370، 1381، 1398 با استفاده از سنجش از دور ماهواره‌ای شناسایی و نقشه کاربری اراضی 1419 با استفاده از مدل‌ساز تغییر زمین و شبکه عصبی مصنوعی شبیه‌سازی شد. سپس سنجه‌های سیمای سرزمین در دو سطح سیمای سرزمین و سطح کلاس جهت کمی‌سازی تغییرات ساختاری محاسبه گردید. نتایج نشان داد که در طول دوره 1370 تا 1398، و دوره آتی سیمای سرزمین منطقه موردمطالعه تحولاتی در ساختار و ترکیب داشته و خواهد داشت. افزایش قابل‌توجه زمین‌های زراعی، بایر و مسکونی و کاهش سطح مراتع در این حوضه مشهود است. شاخص تنوع شانون و شاخص یکنواختی شانون در سال 1398 و 1419در مقایسه با 1370 افزایش‌یافته که نشان می‌دهد منطقه مورد مطالعه تحت‌تأثیر بهره‌برداری و فعالیت‌های انسانی، تکه‌تکه‌تر و ناهمگون‌تر شده است. به‌علاوه، مقدار شاخص تراکم لکه در طی دوره زمانی افزایش‌یافته که بیانگر تقسیم سیمای سرزمین به قطعات کوچک‌تر است. مقدار شاخص پیوستگی در بازه زمانی مطالعاتی کم‌تر شده است که نشان‌دهنده آن است که توزیع مکانی لکه‌ها یکدیگر جدا و تفکیک شده است. نتایج به‌دست آمده در سطح کلاس برای اراضی مرتعی به‌عنوان کاربری غالب منطقه، نشان داد که تعداد لکه‌ها در سال 1398 و 1419 به‌میزان 264 و 603 لکه نسبت‌به سال 1370 افزایش یافته و خواهد یافت. سنجه‌های اندازه لکه، میانگین و درصد مساحت، به‌ترتیب به‌میزان 13، 9 و 10 درصد در سال 1419 نسبت‌به 1370 کاهش خواهد یافت. این امر نشان‌دهنده این است که روند تخریب و تجزیه سیمای سرزمین به‌ویژه اراضی مرتعی، در منطقه به‌صورت افزایشی بوده و خواهد بود. تخریب مراتع در راستای تبدیل این اراضی به اراضی کشاورزی، باغی، بایر و مسکونی بوده است. از این‌رو جلوگیری از تغییر کاربری غیرمجاز اراضی مرتعی به کشاورزی و سایر کاربری‌ها پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها