تغییرات کاربری اراضی محدوده تالاب و تنوع پرندگان آبزی و کنار آبزی در تالاب‌های بین‌المللی انزلی، آلماگل، آلاگل و آجی‌گل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا/ گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران

2 استادیار/ گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران

3 دانشیار/ گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران

4 استادیار/گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران

چکیده

تالاب‌های بین‌المللی انزلی، آجی­گل، آلماگل و آلاگل از اکوسیستم‌های مهم جهانی بوده که در این پژوهش سعی بر آن شد تا روند تغییرات اراضی این تالاب‌ها و تأثیر آن در پراکنش پرندگان آبزی و کنار آبزی مورد بررسی قرار گیرد. ابتدا عکس‌های ماهواره‌ای و اطلاعات میدانی تالاب‌ها و تغییرات اراضی آن‌ها بر اساس بانک‌های اطلاعاتی و پیمایش‌های صحرایی تهیه شد. سپس نقشه‌های کاربری اراضی در دوره‌های مختلف 20 ساله (2019-1998) بر اساس پردازش تصاویر ماهواره‌ای و طبقه‌بندی تصاویر از روش حداکثر احتمال تهیه شد. از نتایج هشت سال سرشماری و پیمایش‌های صحرایی، به‌منظور محاسبه شاخص‌های تنوع گونه‌ای شانون-وینر و عکس شاخص سیمسون، از شاخص‌های مارگالف و منهینک به‌منظور مشخص نمودن غنای گونه‌ای و از شاخص‌های پیلو و سیمسون برای تعیین یکنواختی گونه‌ای استفاده شد. نتایج نشان داد مساحت آبی در منطقۀ تالاب‌های بین‌المللی آلاگل، آجی‌گل و آلماگل، در مجموع 1050/8 هکتار معادل 53/7 درصد کاهش و در تالاب انزلی 1541 هکتار معادل 18/9 درصد کاهش داشته است. طبق نتایج، در منطقۀ تالاب‌های بین‌المللی آلاگل، آجی‌گل و آلماگل بیش‌ترین تغییرات مربوط به پوشش گیاهی تراکم متوسط با 273 درصد افزایش است و در تالاب انزلی بیش‌ترین تغییرات مربوط به گیاهان علفی با 270/3 درصد افزایش است. بر اساس شاخص غنای گونه‌ای مارگالف بیشترین غنای گونه‌ای در تیره آبچلیکیان مشاهده شد. هم‌چنین بیش‌ترین تنوع گونه‌ای بر اساس شاخص شانون-وینر و عکس شاخص سیمسون در تیره مرغابیان و بیش‌ترین مقدار یکنواختی گونه‌ای بر اساس شاخص پیلو و شاخص سیمسون در تیره باکلانیان مشاهده گردید. یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده کاهش چشمگیر اراضی بخش آبگیر تالاب‌های مورد مطالعه در طی 10 سال گذشته و تبدیل آن به زمین‌های بایر و انسان ساخت است که از جمله علل اصلی این تغییرات را باید در مسائلی مانند خشکسالی‌، احداث سد، برداشت بی‌رویه آب تالاب‌ها برای مصارف کشاورزی، پرورش ماهی و احداث کانال و جاده در منطقه و بین تالاب‌ها دانست.

کلیدواژه‌ها


احمدپور، م.، و سینکاکریمی، م.ح.، قاسم پوری، س.م.، و احمدپور، م. (1389). بررسی پاییزۀ تغییرات تنوع و تراکم پرندگان آبزی و کنار آبزی دام‌گاه‌های سه­گانه تالاب بین‌المللی سرخرود. اکوبیولوژی تالاب، 2(6)، 33-42.
بهروزی‌راد، ب. (1378). تالاب‌ها در قرن بیست و یکم. محیط‌زیست، 28، 23-31.
پورموسی شیخعلی کلایه، ه.، و نادری، س. (1399). بررسی تراکم و تنوع گونه‌ای پرندگان تالاب بین‌المللی امیرکلایه طی دوره 10 ساله (1386-1395) بر اساس سرشماری زمستانه. پژوهش و فناوری محیط زیست، 5(8)، 15-24.
حسینی موسوی، س.م.، امینی، ا.، و صبا، م.ص. (1391). روند تغییرات شاخص‌های تنوع و تراکم پرندگان آبزی و کنارآبزی زمستانگذران تالاب‌های هورالعظیم و شادگان (1385 تا 1388). اکوبیولوژی تالاب، 3(12)، 69-80.
رسولی، ع.ا.، زرین بال، م.، و شفیعی، م. (1388). کاربرد تصاویر ماهواره‌ای با هدف تشخیص تغییرات کاربری اراضی و ارزیابی تأثیرات محیط زیستی. پژوهش‌های آبخیزداری، 21(1)، 1-11.
ریاضی، ب.، و میرآرمندهی، آ. (1387). پرندگان آبزی زمستان‌گذران در تالاب‌های گیلان، مازندران و گلستان و طبقه‌بندی ارزشی ابن تالاب‌ها بر اساس معیارهای پرندگان. محیط‌شناسی. 34(46)، 89-100.
زبردست، ل.، و جعفری، ح.ر. (1390). ارزیابی روند تغییرات تالاب انزلی با استفاده از سنجش از دور و ارائة راه حل مدیریتی. محیط‌‌‌شناسی، 37(57)، 57-64.
عاشوری، ع.، و وارسته مرادی، ح. (1393). بررسی تنوع گونه‌ای پرندگان آبزی و کنارآبزی مهاجر زمستان‌گذران در تالاب بین‌المللی انزلی. اکوبیولوژی تالاب، 6(20)، 55-66.
قربانی، ر.، تقی‌پور، ع.ا.، و محمودزاده، ح. (1391). ارزیابی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی محدوده تالاب‌های بین‌المللی آلاگل، آلماگل و آجی‌گل ترکمن - صحرا با استفاده از تصاویر ماهواره‌‍ای چندزمانه. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23(4)، 167-184.
کابلی، م.، کرمی، م.، و حسن ­زاده کیابی، ب. (1385). بررسی عوامل مؤثر بر میزان موفقیت جوجه­ آوری سنقر تالابی (Circus aeruginosus) به‌عنوان یک گونه چتر در تالاب‌های بین‌المللی آجی‌گل, آلاگل و آلماگل در دشت ترکمن صحرا. منابع طبیعی ایران، 59(3)، 669-680.
منصوری، ج. (1392). راهنمای پرندگان ایران. انتشارات فرزانه، 528 صفحه.
 
Ahmadpour, M., Sinka Karimi, M.H., Ghasem Pouri, S.M., & Ahmadpour, M. (2011). Autumn study of changes in diversity and density of waterfowl and shorebirds in three habitats of Sarkhrood International Wetland. Wetland Ecobiology, 2(6), 33-42 (in Persian).
Al-Wahaibi, B.M., Jafary, T., Al-Mamun, A., Baawain, M.S., Aghbashlo, M., Tabatabaei, M. & Stefanakis, A.I., (2021). Operational modifications of a full-scale experimental vertical flow constructed wetland with effluent recirculation to optimize total nitrogen removal. Cleaner Production, 296, 126558.
Arthington, Á.H., Naiman, R.J., Mcclain, M.E., & Nilsson, C. (2010). Preserving the biodiversity and ecological services of rivers: new challenges and research opportunities. Freshwater Biology, 55(1), 1-16.
Ashoori, A., & Varasteh Moradi, H. (2014). Diversity study of Wintering Waterfowls and Waders in Anzali Wetland, Iran. Wetland Ecobiology, 6(2), 55-66 (in Persian).
Behroozirad, B. (2000). Wetlands in the 21st century. Environment, 28, 23-31 (in Persian).
Bock, C.E., Jones, Z.F., & Bock, J.H. (2007). Relationships between species richness, evenness, and abundance in a southwestern savanna. Ecology, 88(5), 1322-1327.
Camacho-Valdez, V., Ruiz-Luna, A., Ghermandi, A., Berlanga-Robles, C.A. & Nunes, P.A. (2014). Effects of land use changes on the ecosystem service values of coastal wetlands. Environmental management, 54(4), 852-864.
Clifford, H.T., & Stephenson, W. (1975). An introduction to numerical classification. Academic Press, London, England.
Dale, M.R., & Thomas, A.G. (1987). The structure of weed communities in Saskatchewan fields. Weed Science, 35(3), 348-355.
Davies, G.T., Finlayson, C.M., Pritchard, D.E., Davidson, N.C., Gardner, R.C., Moomaw, W.R., Okuno, E. & Whitacre, J.C. (2020). Towards a universal declaration of the rights of wetlands. Marine and Freshwater Research, 72(5), 593-600.
Fan, J., Wang, X., Wu, W., Chen, W., Ma, Q. & Ma, Z. (2021). Function of restored wetlands for waterbird conservation in the Yellow Sea coast. Science of the Total Environment, 756, 144061.
Ghorbani, R., Taghipour, A.A., & Mahmoudzadeh, H. (2016). Analysis and Evaluation of Land Use Changes in International Wetlands of Ala-Gol, Alma- Gol & Ajay-Gol In Turkaman Sahra, Using Multi-temporal Satellite Images. Geography and Environmental Planning, 23(4), 167-186 (in Persian).
Hohman, T.R., Howe, R.W., Tozer, D.C., Giese, E.E.G., Wolf, A.T., Niemi, G.J., Gehring, T.M., Grabas, G.P. & Norment, C.J. (2021). Influence of lake levels on water extent, interspersion, and marsh birds in Great Lakes coastal wetlands. Great Lakes Research, 47(2), 534-545.
Hosseini Mousavi, S.M., Amini, A., & Saba, M.S. (2012). Trend of changes in diversity and density indices of waterfowl and shorebirds overwintering in Hur al-Azim and Shadegan wetlands (2006-2009). Wetland Ecobiology, 3 (12), 69-80 (in Persian).
Kaboli, M., Karami, M., & Hassanzadeh Kiabi, B. (2006). A Study of the Factors affecting the Breeding Success of Marsh Harrier (Circus aeruginosus) as an Umbrella Species in Aji-gol, Ala-gol and Alma-gol International Wetlands of  Turkmen Steppe. Iranian Natural Resources, 59(3), 669-680 (in Persian).
Kačergytė, I., Arlt, D., Berg, Å., Żmihorski, M., Knape, J., Rosin, Z.M. & Pärt, T. (2021). Evaluating created wetlands for bird diversity and reproductive success. Biological Conservation, 257, 109084.
Kimball, D. & Kimball, S. (1974). Limnological study of the Anzali wetland. Technical Report, Department of the Environment of Iran, 114 pages.
Li, L., Su, F., Brown, M.T., Liu, H. & Wang, T. (2018). Assessment of ecosystem service value of the Liaohe Estuarine Wetland. Applied Sciences, 8(12), 2561.
Luo, K., Wu, Z., Bai, H., & Wang, Z. (2019). Bird diversity and waterbird habitat preferences in relation to wetland restoration at Dianchi Lake, south-west China. Avian Research, 10(1), 1-12.
Maltby, E. (Ed.) (2009). Functional assessment of wetlands: towards evaluation of ecosystem services. 1st edition: Woodhead Publishing, 694 pages.
Mansoori, J. (2013). Guide to Birds of Iran. Farzaneh Publications, 528 pages (in Persian).
Pophare, A.M., Lamsoge, B.R., Katpatal, Y.B., & Nawale, V.P. (2014). Impact of over-exploitation on groundwater quality: a case study from WR-2 Watershed, India. Earth System Science, 123(7), 1541-1566.
Pourmoosa Sheykh-Ali Kelayeh, H., & Naderi, S. (2020). Investigation of birds' density and species diversity of Amir-Kelayeh international wetland during a 10-year period (2007-2016), based on winter census. Environmental Research and Technology, 5(8), 15-24 (in Persian).
Quan, R.C., Wen, X., & Yang, X. (2002). Effects of human activities on migratory waterbirds at Lashihai Lake, China. Biological Conservation, 108(3), 273-279.
Rasouli, A.A., Zarrinbal, M., & Shafie, M. (2009). Application  of  satellite  imageries  on  the assessment  of  landuse  changes  and consequence  environmental impacts. Watershed Researches in Pajouhesh & Sazandegi, 82, 2-11 (in Persian).
Riazi, B., & Mir Armandi, A. (2008). Study on the Wintering Water Birds of Guilan, Mazandaran andGolestan, and Ranking the Wetland Areas Based on the Bird Criteria. Environmental Studies, 34 (46), 89-100 (in Persian).
Shannon, C.E., & Weaver, W. (1949). The mathematical theory of communication. Univ. Ill. Press. Urbana, 20. Illinois: University of Illinois Press. 144 pages.
Simpson, E.H. (1949). Measurement of diversity. Nature, 163(4148), 688-688.
Torres, R. (1995). Waterfowl community Structure of laguna Santo Domingo (Cordoba) during an annual cycle. Revista de la Asociacion de Ciencias Naturales del Litoral, 26(1), 33-40.
Zebardast, L., & Jafari, H.R. (2011). Use of Remote Sensing in Monitoring the Trend of Changes of Anzali Wetland in Iran and Proposing Environmental Management Solution. Environmental Studies. 37(57), 57-64 (in Persian).