سهم اثر دو سرشاخه سیول و قدح در کاهش کیفیت آب رودخانۀ میمه؛ تعیین نقاط بحران خیز و ارائه راهکارها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 استادیار/بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد/گروه آبخیزداری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

4 دانشجوی کارشناسی ارشد/ گروه آبهای زیرزمینی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

کیفیت آب سطحی در تعیین شرایط زیست محیطی، سلامت عمومی و توسعه اجتماعی و اقتصادی نقش حیاتی دارد. این مطالعه با هدف تعیین سهم­­اثر دوسرشاخه سیول و قدح در کاهش کیفیت آب  رودخانۀ میمه و تعیین نقاط بحران­خیز و ارائه راهکارهای رفع آن انجام شده است. برای این منظور با بررسی­های میدانی ایستگاه­های نمونه­برداری (35 ایستگاه) در طول مسیر رودخانه تعیین و به مدت یک سال (1395-1396) به‌صورت ماهانه در ایستگاه‌های منتخب اقدام به اندازه­گیری دبی، EC، دما و نمونه­برداری از آب رودخانه شد. در ادامه بعد از انتقال نمونه­ها به آزمایشگاه خصوصیات فیزیکی – شیمیایی آن‌ها نیز اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که رودخانه در طول مسیر خود پس از جدا شدن از سازندهای کارستی، به دلیل وارد شدن به سازند­های تبخیری به ویژه سازند گچساران، کیفیت آن دچار کاهش تدریجی می­شود (هدایت الکتریکی در سرچشمه و ایستگاه پایانی به ترتیب معادل 500 و 12500 میکروزیمنس بر سانتی­متر اندازه­گیری شد). همچنین نتایج محاسبات بیلان حجمی نشان داد چشمه گوگردی قدح 28 درصد، رودخانه سیول 21 درصد و تغییر تدریجی توسط سازند گچساران 25 درصد در شوری رودخانۀ میمه موثر هستند. به عبارتی حدود 50 درصد شوری  رودخانۀ میمه ناشی از تأثیر رودخانه سرکده (تلاقی سرشاخه­های سیول و چشمه گوگردی قدح) می­باشد. با احداث کانال­هایی در مسیر زون­های شوری رودخانه سیول و همچنین ایجاد یک خط انتقال که بصورت ثقلی آب چشمه گوگردی را به پایین دست سد منتقل ­نماید، می­توان تا 50 درصد از شوری رودخانه کاست و هدایت الکتریکی  رودخانۀ میمه را از 12500 به 5700 میکروزیمنس بر سانتی­متر کاهش داد.

کلیدواژه‌ها


بیگلری، م.ر.، سیما، س.، و سعادت ­پور، م. (1397). مدل‌سازی و مدیریت کیفیت آب رودخانه با رویکرد کنترل آلودگی در مبدأ به منظور تأمین سلامت آبزیان (مطالعه موردی: زرینه‌رود). تحقیقات منابع آب ایران، 14(5)، 57-70.
خضری، ا. (1396). بررسی علل شوری رودخانه زهره گچساران و راهکارهای جلوگیری از آن. پایان­ نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام.
سبزواری، ی.، حیدری مطلق، آ.، و نصرالهی، ع. (1398). بررسی تغییرات بلند مدت سالانه و فصلی کیفیت رودخانه (مطالعه موردی: رودخانه الشتر). محیط زیست و مهندسی آب، 5(4)، 292-303.
سهرابی ­زاده، ز.، شریفی­ مقدم، ا.، و حکیم ­زاده اردکانی، م.ع. (1397). تحلیل روند تغییرات کیفیت آب حوزه آبخیز رودخانه تالار با استفاده از روش ناپارامتری من-کندال. فصلنامه اکوسیستم ­های طبیعی ایران، 9(3)، 1-20.
طالبی، ع.، علمی، م.ر.، رجبی محمدی، ف.، و پرویزی، س. (1397). بررسی روند تغییرات کیفیت آب رودخانه زاینده‌رود در دوره‌های خشکسالی و ترسالی. محیط­زیست و مهندسی آب، 4(4)، 310-320.
مقدسی ­فر، س. (1397). بررسی تغییرات زمانی و مکانی کیفیت آب رودخانۀ میمه و عوامل موثر بر آن. پایان ­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام.
 
Biglari, M.R., Sima, S., & Saadatpour, M. (2019). Modeling and management of the river water quality for aquatic life using a source control approach (case study: The Zarrineh River)., Iranian Journal of Water Resources Research, 14(5), 57-70 (in Persian).
Fathi, E., Zamani, A., Mahmoudi, R., & Zare Bidaki, R. (2018). Evaluation of water quality of Behesht Abad river at the confluence of Shalmzar spring with Koohrang water. Environment and Water Engineering, 4(2), 178-183.
Kaveh, A., Habib Nejadroshan, M., Shahedi, K., & Ghorbani, J. (2013). Investigation of temporal and spatial changes of water quality (Case study: Talar River, Mazandaran province). Water Resources Engineering, 6(18), 49-61.
Khalili, R., Parvinnia, M., & Zali, A. (2020). Water quality assessment of Garmarood River using the national sanitation foundation water quality index (NSFWQI), river pollution index (RPI) and weighted arithmetic water quality index (WAWQI). Environment and Water Engneering, 6(3), 274–284.
Khezri, E. (2017). Investigation of salinity causes of Zohreh Gachsaran river and strategies to prevent it. M.Sc. Thesis, Ilam University, Ilam, Iran (in Persian).
Lu, Y., Song, S., Wang, R., Liu, Z., Meng, J., Sweetman, A.J., Jenkins, A., Ferrier, R.C., Li, H., Luo, W., & Wang, T. (2015). Impacts of soil and water pollution on food safety and health risks in China. Environment International, 77, 5–15.
Moghadasifar, S. (2018). Determining the effective factors in reducing the quality of Maymeh River and presenting cure solutions. M.Sc. Thesis, Ilam University, Ilam, Iran (in Persian).
Mohammadi Behzad, H.R., Kalantari, N., Bigleri, B., & Torabi Kaveh, M. (1395). Investigation of salinity of Zohreh river water downstream of Chamshir dam and its capability for agricultural use. Advanced Applied Geology, 6 (3), 74-83.
Naderi, M.H., Zakerinia, M., & salarijazi, M. (2018). Evaluation of the Influential Factors on Water Quality Components of Qarasoo River in Golestan Province.  Iranian Journal of Irrigation & Drainage, 12(5), 1240-1252.
Pérez-Gutiérrez, J.D., Paz, J.O., & Tagert, M.L.M. (2017). Seasonal water quality changes in on-farm water storage systems in a south-central U.S. agricultural watershed. Agricultural Water Management, 187, 131–139.
Pettit, N.E., Jardine, T.D., Hamilton, S.K., Sinnamon, V., Valdez, D., Davies, P.M., Douglas, M.M., & Bunn, S.E. (2012). Seasonal changes in water quality and macrophytes and the impact of cattle on tropical floodplain waterholes. Marine and Freshwater Research, 63, 788–800.
Purandara, B.K., Varadarajan, N., & Kumar, C.P. (2004). Application of chemical mass balance to water quality data of Malaprabha River. Journal of Spatial Hydrology, 4 (2), 1-23.
Ribaudo, M.O., Heimlich, R., Claassen, R., & Peters, M. (2001). Least-cost management of nonpoint source pollution: source reduction versus interception strategies for controlling nitrogen loss in the Mississippi Basin. Ecological Economics, 37, 183–197.
Rodrigues, V., Estrany, J., Ranzini, M., Cicco, V., Martín-Benito, J., Hedo, J., & Lucas-Borja, M. (2018). Effects of land use and seasonality on stream water quality in a small tropical catchment: the headwater of Córrego Água Limpa, São Paulo (Brazil). Science of The Total Environment, 622/623, 1553–1561.
Sabzevari, Y., Heidari Motlagh, A., & Nasrolahi A.H. (2020). Investigating the long-term annual and seasonal changes in river quality (case study: Aleshtar River). Environment and Water Engneering, 5(4), 292–303 (in Persian).
Shi, P., Zhang, Y., Li, Z.B., Li, P., & Xu, G.C. (2017). Influence of land use and land cover patterns on seasonal water quality at multi-spatial scales. Catena, 151, 182–190.
Shoemaker, C.M., Ervin, G.N., & Diorio, E.W. (2017). Interplay of water quality and vegetation in restored wetland plant assemblages from an agricultural landscape. Ecological Engineering, 108, 255–262.
Sohrabizadeh, Z., Sharifi Moghadam, E., & Hakimzadeh Ardakani, M.A. (2018). Analysis of trend of water quality changes in Talar river basin using non-parametric Man-Kendall method. Natural Ecosystems of Iran, 9(3), 1-20 (in Persian).
Talebi, A., Elmi, M.R., Rajabi Mohammadi, F., & Parvizi, S. (2019). Trend investigation of water quality variations in Zayande-Roud River during dry and wet years. Environment and Water Engineering, 4(4), 310–320 (in Persian).
Xu, G., Li, P., Lu, K., Tantai, Z., Zhang, J., Ren, Z., & Cheng, Y. (2019). Seasonal changes in water quality and its main influencing factors in the Dan River basin. Catena, 173, 131-140.‏
Zielinski, M., Dopieralska, J., Belka, Z., Walczak, A., Siepak, M., & Jakubowicz, M. (2016). Sr isotope tracing of multiple water sources in a complex river system, Notec River, central Poland. Science of the Total Environment, 548, 307–316.