TY - JOUR ID - 1642 TI - اثرات اقدامات آبخیزداری بر خدمات چهارگانه آبخیز چهل‌چای استان گلستان JO - مدل سازی و مدیریت آب و خاک JA - MMWS LA - fa SN - AU - کریمی, زینب AU - سعدالدین, امیر AU - شیخ, واحدبردی AD - پژوهشگر پسادکتری/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران AD - دانشیار/ گروه آبخیزداری، دانشکدة مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران AD - دانشیار/ گروه آبخیزداری، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 2 IS - 4 SP - 18 EP - 36 KW - ارزشیابی KW - اقدامات آبخیزداری KW - اولویت‌بندی اقدامات KW - زیرآبخیزهای تیمار و شاهد DO - 10.22098/mmws.2022.10523.1087 N2 - با توجه به فشار مضاعف بر آبخیزها در سراسر جهان، کارشناسان و پژوهش‌گران در تلاش هستند تا به شیوه‌های علمی مؤثر و پایدار باعث کاهش تخریب و سیر قهقرایی آبخیزها شوند. در همین راستا، در ایران نیز به‌منظور کاهش نرخ تخریب و بهبود شرایط آبخیزها، اقدامات آبخیزداری متعددی صورت گرفته است. لذا، پژوهش حاضر در حوزۀ آبخیز چهل‌چای استان گلستان به بررسی میزان تغییرات خدمات حمایتی (پایداری خاک‌دانه)، تولیدی (تولید زراعی و باغی، تولید چوب و زی‌توده)، تنظیمی (مهار فرسایش خاک، مهار ‌رواناب و ترسیب کربن) و فرهنگی (افزایش تعامل و ماندگاری جوامع‌محلی، افزایش زیبایی‌منظر‌ و جذب گردشگر در منطقه و ارتقاء دانش و ارزش‌های آموزشی)، در نتیجة اجرای اقدامات اصلاحی انجام ‌شده است. پس از کمی‌سازی مقادیر خدمات، اولویت‌بندی اقدامات با استفاده از روش TOPSIS (تاپسیس) انجام شد تا مؤثر‌ترین گزینة مدیریتی به‌منظور بهبود خدمات آبخیز چهل‌چای و آبخیزهای مشابه شناسایی و پیشنهاد شود. نتایج نشان داد که تأثیر انواع اقدامات آبخیزداری بر بهبود خدمات آبخیز یکسان نبوده و بیش‌ترین تأثیر مربوط به خدمات تنظیمی و پس از آن به‌ترتیب مربوط به خدمات تولیدی، حمایتی و فرهنگی است. اقدامات آبخیزداری بر بهبود خدمات زیرآبخیز تیمار تأثیر معنا‌داری را در سطح پنج درصد (p<0/05) نشان داد. هم‌چنین، نتایج مدل تاپسیس در ارزشیابی اثر اقدامات مدیریتی بر خدمات آبخیز نشان داد که از بین اقدامات انجام‌شده تبدیل اراضی زراعی دیم به فعالیت‌های باغی (کاشت درختان گردو) بهترین اثربخشی را با توجه به شاخص‌ها و معیارهای در نظر گرفته‌شده فراهم کرده است. بنابراین، به‌منظور مدیریت بهینة منابع آب‌ و‌ خاک و اثربخشی بیش‌تر اقدامات آبخیزداری بر بهبود خدمات حوزۀ آبخیز چهل‌چای، تبدیل اراضی زراعی شیب‌دار به باغ به همراه کشت گیاهان علوفه‌ای یا دارویی در فواصل بین درختان پیشنهاد می‌شود. علاوه بر این، پیشنهاد می‌شود معیارها، شاخص‌ها و شیوه‌های مورد استفاده در این پژوهش برای کمی‌سازی اثربخشی اقدامات آبخیزداری بر خدمات آبخیز در تدوین شیوه‌نامه یا دستورالعمل پایش و ارزشیابی اقدامات آبخیزداری مورد استفاده قرار گیرد. UR - https://mmws.uma.ac.ir/article_1642.html L1 - https://mmws.uma.ac.ir/article_1642_4ae3c939df813ccf34bef1cad3c52f0b.pdf ER -