%0 Journal Article %T تحلیل جریان ماهانۀ رودخانة سفیدرود با استفاده از تئوری آشوب %J مدل سازی و مدیریت آب و خاک %I دانشگاه محقق اردبیلی %Z 2783-2546 %A رضایی, حسین %A قره باغی, پریسا %A خانی تملیه, ذبیح الله %A میرعباسی نجف آبادی, رسول %D 2022 %\ 01/20/2022 %V 2 %N 1 %P 27-41 %! تحلیل جریان ماهانۀ رودخانة سفیدرود با استفاده از تئوری آشوب %K بُعد محاط %K زمان تأخیر %K فضای حالت %K هارست %K همبستگی %R 10.22098/mmws.2021.9431.1043 %X بررسی جریان رودخانه از بُعد آشوب یکی از موارد اساسی در طراحی، بهره‌برداری و مطالعات مربوط به مهندسی آب است. از این‌رو به‌کارگیری روش‌های نوین در هیدرولوژی و منابع آب، اخیراً توجه زیادی به خود جلب کرده است. پدیدۀ آشوب مرتبط با سیستم‌هایی است که دینامیک آن‌ها در برابر تغییر مقادیر اولیه رفتار بسیار حساسی نشان می‌دهد. در مواجه با سیستم آشوبی که مدل‌سازی تحلیلی به‌علت نامشخص بودن عوامل تأثیرگذار و در دسترس نبودن معادلات دقیق ریاضی حاکم برآن بسیار دشوار می‌نماید، استفاده از سری‌های زمانی یک‌راه حل مناسب در تحلیل این دستگاه‌هاست. برای بازسازی فضای حالت با استفاده از نظریۀ آشوب نیاز به برآورد دو پارامتر زمان تأخیر و بُعد محاط است. در این پژوهش با استفاده از آمار 63 سالۀ جریان ماهانۀ رودخانۀ سفیدرود، از روش میانگین اطلاعات متقابل و روش شمارش نزدیک‌ترین همسایه‌های کاذب برای محاسبه این دو پارامتر استفاده شد. برای تعیین آشوب‌پذیری نیز از آزمون بُعد همبستگی و شاخص هارست استفاده شد. نتایج حاکی از بُعد فرکتالی بر اساس بُعد همبستگی برابر با 37.3 و زمان تأخیر 5 ماه و بُعد محاط 6 است که برای بازسازی فضای حالت دینامیکی جریان رودخانه می‌تواند استفاده شود. اهمیت بررسی موازی سری‌های زمانی در مقیاس‌های مختلف (روزانه، هفتگی، ماهانه) به جهت بررسی تأثیر مقیاس زمانی و نوسانات سری زمانی بر تحلیل‌های‌آشوبی و در نهایت انتخاب چارچوب مدل مناسب است. زمان تأخیرهای به‌دست آمده برای ‌سری‌های ‌روزانه،‌ هفتگی و ماهانه حاکی از وجود وابستگی بیش‌تر بین داده‌های روزانه نسبت به داده‌های هفتگی و ماهانه ‌است؛ که این موضوع در تحلیل جریان‌های سیلابی و استخراج مشخصه‌‌های آن از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. با اثبات وجود آشوب در سری‌های زمانی در جریان رودخانه در مقیاس‌های مختلف، استفاده از روش‌های پیش‌بینی بر پایۀ بازسازی فضای حالت را امکان‌پذیر نموده که این مورد جهت تحلیل خشکسالی‌ها، جریا‌نهای سیلابی و تحلیل حجم مخازن ذخیره سدها با روش‌های مختلف بر مبنای سری‌های زمانی، از جنبه‌های کاربردی موضوع است. %U https://mmws.uma.ac.ir/article_1451_7d377a6466e31d613f858c4144ca2b96.pdf