ارائه استراتژی‌های مناسب مدیریتی زیرساخت‌های شهری در برابر سیلاب از منظر پدافند غیرعامل با استفاده از SWOT و QSPM (مطالعۀ موردی: شهر کاشان)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری/گروه آبخیزداری، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استاد/ گروه آبخیز‌داری، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 استادیار/علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

توسعۀ زیرساخت‌های شهری بدون توجه به اصول توسعة پایدار و پدافند غیرعامل باعث شده است که سیلاب بسیاری از تأسیسات و زیرساخت‌های شهری و در نتیجه امنیت اجتماعی مناطق شهری را تهدید کند. هدف از انجام پژوهش حاضر انتخاب مناسب‌ترین راهبرد‌های مدیریتی برای تعدیل خطرات سیلاب در مناطق شهری با رویکرد پدافند غیرعامل است. جهت انجام این مطالعه، با تشکیل جلسات کارشناسی و با استفاده از روش طوفان فکری، نقاط قوت (S)، ضعف (W)، فرصت (O) و تهدید (T) زیرساخت‌های شهری شهر کاشان در ارتباط با سیلاب شناسایی و ماتریس SWOT تشکیل و راهبردهای مدیریتی بهینه برای منطقه تدوین شد. سپس راهبردهای تدوین‌شده با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی کمی (QSPM) اولویت‌بندی شدند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که از بین عوامل داخلی (قوت و ضعف‌ها) و خارجی (تهدید و فرصت‌ها) به‌ترتیب عامل W4 (قرارگیری تأسیسات زیرساخت شهری در مسیر سیلاب با ضریب وزنی 0.2) و T2 (سابقه سیل و ایجاد خسارت در گذشته با ضریب وزنی 0.2) مهم‌ترین ضعف و تهدید در منطقه هستند. هم‌چنین امتیاز نهایی عوامل داخلی (قوت و ضعف‌ها) و خارجی (فرصت و تهدیدها) به‌ترتیب برابر با 1.931 و 2.03 به‌دست آمد که نشان از غالب بودن نقاط ضعف و تهدیدهای جدی در منطقه است. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل ماتریس SWOT راهبرد مناسب منطقه از نوع تدافعی به‌دست آمد و سه راهبرد 1- تأمین بودجه و اعتبار لازم برای مقاوم‌سازی زیرساخت‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل در برابر سیلاب و عمل ضد سیل‌سازی تأسیسات شهری، 2- تعامل با مراکز علمی و دانشگاهی در جهت مطالعات علمی در زمینه سیل‌خیزی و خسارت‌های ناشی از آن، و 3- ساخت و سازهای اصولی با محور توسعة پایدار و پدافند غیرعامل با توجه به حریم رودخانه برای منطقه تدوین شد. هم‌چنین نتایج حاصل از اولویت‌بندی راهبرد‌ها نشان داد از بین سه راهبرد اصلی تدوین ‌شده بر اساس راهبرد تدافعی، راهبرد ساخت ‌و سازهای اصولی با محور توسعة پایدار و پدافند غیرعامل با توجه به حریم رودخانه با نمره نهایی جذابیت 6.511 در اولویت اول مدیریتی قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


اصلانی، ف. (1396). برنامه‌ریزی راهبردی مقابله با وقوع سیلاب با تکنیک سوات نمونه موردی: محدودۀ مرکزی شهرستان‌های تهران و کرج. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 7(3)، 201-210.
افشاری‌نیا، م.، و پناهی، ف. (1400). تأثیر خشکسالی اقلیمی بر شوری خاک سطحی در دشت کاشان. مدل‌سازی و مدیریت آب و خاک، 1(2)، 40-52.
بنی‌حبیب، م. ا.، عزتی امینی، م.، و شبستری، م.ه. (1396). مدل ترکیبی تصمیم‌گیری چندمعیاره در احیای راهبردی یک رودخانۀ فصلیِ شهری. اکوهیدرولوژی، 4(4)، 1105-1116.
تقوایی، م.، و سلیمانی، ف. (1390). مدیریت بحران شهرها با تأکید بر سیل. اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 20(79)، 66-73.
داوودی، س.م.، و قضاوی، ر. (1399). تعیین استراتژی‌های مدیریتی مناسب منابع آب حوضه‌ی آبریز شهری نطنز با استفاده از ماتریس SWOT. هیدروژئومورفولوژی، 7(22)، 205-226.
رازپور، م.، عراقی‌زاده، م.، و علی‌الحسابی، م. (1397). الگوی تبیین شاخص‌های دفاع غیرعامل در راستای کاهش آسیب‌پذیری شهری مطالعه‌ی موردی: شهر سنندج. مدیریت بحران، 7(14)، 137-153.
رهنما، م.ر.، و حسینی، س.م. (1395). مدیریت بحران در بافت‏ های فرسوده‏‏ شهری با استفاده از روش SWOT و QSPM  مطالعه‏ موردی: منطقه‏ چهار مشهد. مدیریت بحران، 5(10)، 51-64.
ریاحی‌پور، م.، کلانتری، م.، و پیری، ع. (1399). مدیریت و برنامه‌ریزی بحران در تأسیسات آب شرب شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعۀ موردی: شهر یاسوج). آب و فاضلاب، 31(2)، 130-136.
زیاری، ک،ا.، ابراهیمی پور، م.، پورجعفر، م.، و صالحی، ا. (1399). تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر سیلاب مطالعه موردی: رودخانۀ چشمه کیلۀ شهر تنکابن. شهر پایدار، 89-105.
صادقلو، ط.، و سجاسی قیداری، ح.ا. (1393). راهبردهای مدیریت مخاطره سیل در مناطق روستایی با مدل SWOC-TOPSIS (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبریز قره‌چای رامیان). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 12، 105-128.
عادلی، ز.، بیگ بابای، ب.، اقبالی، ن.، و حاتمی، ا. (1395). ارزیابی ساختار شهری در راستای برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل با استفاده از روش SWOT (مطالعۀ موردی: شهر بناب). آمایش محیط، 4(32)، 151-167.
قضاوی، ر. (1398). آبخیزداری- مدیریت راهبردی. انتشارات دانشگاه کاشان.
معیری، م،. و انتظاری، م. (1387). سیلاب و مروری بر سیلاب‌های استان اصفهان. چشم‌انداز جغرافیایی، 6، 110-124.
یدالهی، پ.، حسنی، ن.، جعفری، ح،ر.، ظهرابی، ب.، و مرتضوی، ع، ا. (1399). راهبردهای مدیریتی کاهش پیامدهای مخاطرات سیل با روش تحلیلی SWOT (مطالعۀ موردی: دشت همدان-بهار). پ‍‍ژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، ۱(۲۲)، ۱9۸-۱8۸.
یزدانی، م.ح.، و سیدین، ا. (1396). ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌های شهر اردبیل از منظر پدافند غیرعامل. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14(44)، 179-199.
 
Adeli, Z., beyg babaye, B., Egbali N,. & Hatami, A. (2016). The evaluation of structure of Bonab city deploying SWOT Technique in line with passive defense factors planning. Quarterly Journal of Environmental-based Territorial Planning, 9(32), 151-167 (in Persian).
Afsharinia, M., & Panahi, F. (2021). Effect of climatic drought on surface soil salinity in Kashan Plain. Water and Soil Management and Modeling, 1(2), 40-52 (in Persian).
Aslani, F. (2017). Strategic Planning by SWOT Technique to deal with flooding, Case study: the central area of Tehran & Karaj townships. Disaster Prevention and Management Knowledge, 7(3), 201-210 (in Persian).
Aynalem, S.B. (2020). Floodplain mapping and hazard assessment of Muga River by using ArcGIS and HEC-RAS model Upper Blue Nile Ethiopia. Landscape Architecture and Regional Planning, 5(4), 74.
Banihabib, M.E., Ezzati Amini, M., & Shabestari, M.H. (2017). Using a hybrid Multiple Criteria Decision Making model for the strategic restoration of a seasonal-urban river. Iranian Journal of Ecohydrology, 4(4), 1105-1116 (in Persian).
Brandon, P.S. (2011). Extreme management in disaster recovery. Procedia Engineering, 14, 84-94.
Davoudi, S.M., & Ghazavi, R. (2020). Determination of appropriate management strategies for Natanz urban watershed using SWOT matrix. Hydrogeomorphology, 7(22), 105-226 (in Persian).
Ghazavi, R. (2019). Watershed Management-Strategic Management. Publication of university of kashan (in Persian).
Hill, T., & Westbrook, R. (1997). SWOT analysis: it is time for a product recall. Long Range Planning, 30(1), 46-52.
Minnaar, A. (2002). The implementation and impact of crime prevention/crime control open street closed-circuit television surveillance in South African central business districts. Surveillance and Society, 4, 174-207.
Moayeri, M., & Entezari, M. (2008). Floods and reviow floods in province of Esfahan. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 3(6), 110-124 (in Persian).
Rahnama, M.R., & Hosseini, S.M. (2017). Crisis management in urban distressed techniques using SWOT and QSPM (Case study: the regional four of Mashhad). Journal of Emergency Management, 5(10), 51-64 (in Persian).
Razpour, M., Araghizadeh, M., & Alalhesabi, M. (2019). The pattern of defining the indicators of civil defense for reducing urban vulnerability Case study of Sanandaj City. Journal of Emergency Management, 7(14), 137-153 (in Persian).
Riyahipur, M., Kalantari, M., & Piri, E. (2020). Crisis Management and planning in urban water supply facilities using passive defense approach (Case study: Yasouj City). Journal of Water and Wastewater, 31(2), 130-136 (in Persian).
Sadeghloo, T., & Sojasi Qeidari, H. (2015). Flood hazard management strategies in rural area by SWOC-TOPSIS technique (Case study: Ghare – chai river basin of Ramyan province). Journal of Geography and Environmental Hazards, 12, 105-128 (in Persian).
Taghvaei, M., & Soleimani, F. (2011). Urban crisis management with emphasis on flood. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 20(79), 66-73 (in Persian).
Tsai, M.N., Liao, Y.F., Chang, Y.L., & Chen, H.C. (2020). A brainstorming flipped classroom approach for improving students’ learning performance, motivation, teacher-student interaction and creativity in a civics education class. Thinking Skills and Creativity, 38 (100747), 1-25.
Yadollahi, P., Hassani, N., Jafari, H.R., Zahrabi, B., & Motazavi, A.A. (2020). Management strategies for reduce the consequences of flood hazard with the SWOT analytical method (Case study: Hamedan-Bahar Plain). Journal of Watershed Management Research, 11(22), 188-198 (in Persian).
Yazdani, M.H., & Seydin, A. (2017). Assessment the vulnerability of infrastructures in Ardabil City nin terms of passive defense. Journal of Applied Researches in Geographical Sciences, 17(44), 179-199 (in Persian).
Ziyyari, K.A., Ebrahimipoor, M., Pourjafar, M.R., & Salehi, E. (2020). Explaining strategies for increasing physical resilience against flood Case study: Cheshmeh Kile River, Tonekabon River. Sustainable City, 3(1), 89-105 (in Persian).