شناسایی و اولویت‌بندی گیاهان به‌منظور حفاظت و تثبیت مارن‌ها (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز تنگ‌سرخ استان فارس)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار/بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

2 کارشناس ارشد بخش تحقیقات منابع طبیعی/ مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

3 استادیار/ بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

4 کارشناس ارشد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس/ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

چکیده

مارن‌ها به‌عنوان حساس‌ترین ساختار در برابر فرسایش و هوازدگی نقش عمده‌ای در رسوب‌زایی حوزه‌های آبخیز دارند. یکی از روش‌های مؤثر برای مهار و احیاء این اراضی، استقرار پوشش گیاهی است. با توجه به اهمیت این موضوع، این پژوهش اقدام به شناسایی گیاهان مناسب به‌منظور حفاظت و تثبیت مارن‌ها در حوزۀ آبخیز تنگ‌سرخ استان فارس نموده است. نتایج نشان داد 108 گونه گیاهی متعلق به 29 خانواده و 88 جنس در این حوزۀ آبخیز وجود دارند. شکل زیستی گیاهان به ترتیب شامل تروفیت (36.12 درصد)، همی‌کریپتوفیت (24.70 درصد)، کامفیت (17.59 درصد)، ژئوفیت (11.11 درصد) و فانروفیت (11.11 درصد) بودند. پراکنش جغرافیایی گیاهان نشان داد 55 گونه با کوروتیپ اختصاصی ناحیة رویشی ایران- تورانی، بیش‌ترین فراوانی (50.93 درصد) را به خود اختصاص داده است. با توجه به ویژگی‌های گیاه‌شناسی شامل: تراکم، فراوانی، وضعیت تاج پوشش و ریشه و ریزوم، مقدار لاشبرگ تولیدی، شکل رویشی، شیوۀ تکثیر و طول عمر، 30 گونه (27.77 درصد)، 38 گونه (35.19 درصد) و 40 گونه (37.04 درصد)، به‌ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم به‌منظور تثبیت و حفاظت از مارن‌ها در این حوزۀ آبخیز معرفی شدند. با توجه به ویژگی‌های گیاهی و شرایط منطقه، توصیه می‌شود نسبت به استقرار و تکثیر گونه‌هایی مانند: گون شوشی، گون بادکنکی، گون پنبه‌ای، درمنه کوهی، پیچک شاخه‌خاری، پیچک کاسه‌صاف، بادام کوهی، کلاه میرحسن کوه بمو، استپی ریش‌دار و شیرین‌بیان در نواحی تحت پوشش مارن در این حوزه آبخیز اقدام شود. هم‌چنین با توجه به بهره‌برداری‌های بی‌رویه انجام شده در این اراضی، لازم است برنامه‌ریزان و مدیران دستگاه‌های اجرایی، نسبت به حفاظت از این عرصه‌ها با کنترل و مدیریت بیش‌تر چرای دام اقدام نمایند تا فرصت تجدید حیات، زادآوری، و بقای گونه‌های گیاهی ارزشمند در این حوزۀ آبخیز فراهم آید.

کلیدواژه‌ها


اسدی، م. (1365-1398). فلور ایران. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. جلد 1 تا 77.
آقارضی، ح.ا.، میرداودی، ح.ر.، پیروان، ح.ر.، و داودی‌راد، ع.ا. (1397). شناخت گیاهان حفاظتی در سطوح شیب‌دار سازندهای مارنی (مطالعۀ موردی مناطق مارنی بازرجان تفرش). هفتمین همایش ملی سامانه‌های سطوح آبگیر باران، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری.
امامی، س.ن.، پیروان، ح.ر.، شیرمردی، ح.ع.، فرزان، م.، و محمدی، ع.م. (1397). بررسی نقش حفاظتی گونه‌های مرتعی مستقر بر روی سازندهای مارنی استان چهارمحال و بختیاری (مرحله 1- شهرستان بروجن). گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری، 103صفحه.
تبد، م.ع.، جلیلیان، ن.، و معروفی، ح. (1395). بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقۀ زریوار، مریوان، کردستان. تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 8(29)، 69-102.
توکلی، ز.، و مظفریان، و.ا. (۱۳۸۴). مطالعۀ فلور آبخیز کبار قم. پژوهش و سازندگی، ۱7(۱)، ۶۷-۵۷.
جعفری، ع.، و ظریفیان، ا. (1394). مطالعۀ فلوریستیک کوه ساورز در استان کهگیلویه و بویراحمد. پژوهش‌های گیاهی (زیست‌شناسی)، ۲۸(۵)، 929-951.
چراغی، ج.، حیدری، م.، امیدی‌پور، ر.، و میراب بالو، م. (1397). مقایسۀ فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در شرایط فیزیوگرافی مختلف در رشته‌کوه شلم، ایلام. 6(13)، 269-286.  
حبیبی، م.، ستاریان، ع.، قربانی نهوجی، م.، و غلامعلی‌پور علمداری، ا. (1392). معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در زیست بوم‌های پارک ملی پابند، استان مازندران. حفاظت زیست‌بوم گیاهان، ۱(3)، 47-72.
حسینی مرندی، ح. (1398). گروه‌بندی و تعیین شاخص‌های فرسایش‌پذیری مارن‌های غرب حوزه آبخیز مهارلو. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری، 71 صفحه.
حیدری، م.، پوربابایی، ح.، و اسماعیل‌زاده، ا. (1394). بررسی تآثیر خصوصیات رویشگاهی و تخریب‌های انسانی بر تنوع گونه‌های گیاهی زیر اشکوب و خاک در اکوسیستم جنگلی زاگرس با استفاده از روش تحلیل مسیر. پژوهش‌های گیاهی (زیست‌شناسی ایران)، 28(3)، 535-548.
دیناروند، م. و شریفی، م. (۱۳۸۷). نگرشی بر پوشش گیاهی زیستگاه‌های جنوب غرب کشور (استان خوزستان). پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 21(4)، ۸۶-۷۷.
سکوتی اسکوئی، ر.، پیروان، ح.ر.، بروشکه، ا.، ییلاقی آغزیارت، ش.، احمدی، ا.، و عابدی ساعتلو، ش. (1398). بررسی نقش گونه‌‌های مرتعی مستقر برروی سازندهای مارنی در مهار فرسایش، مطالعۀ موردی (شهرستان خوی). گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، 102صفحه.
سلیمان‌پور، س.م.، حاتمی، ا.، قهاری، غ.، حسینی‌مرندی، ح.، و کشاورز، ح. (1400). شناسایی و بررسی پوشش گیاهی سازندهای مارنی برای تعیین نقش حفاظتی آنها در غرب حوزۀ آبخیز مهارلو. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری، 127 صفحه.
عسگری، ش.، پیروان، ح.ر.، شادفر، ص.، محمدپور، م. و جعفری، م.ر. (1397). تأثیر پوشش گیاهی مرتعی بر سازندهای مارنی در محدودۀ شهرستان ایلام. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکدۀ حفاظت خاک و آبخیزداری، 98 صفحه.
فیض‌نیا، س.، حشمت، م.، احمدی، ح.، و قدوسی، ج. (1386). مطالعۀ فرسایش خندقی در سازند آقاجاری در قصر شیرین. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 20(1)، 32-40.
قوام، م.، دهداری، س.، و حسین‌پور، ش. (1397). معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی منطقۀ تنگ بالنگستان. پژوهش‌های گیاهی (مجلۀ زیست‌شناسی ایران)، 31(4)، 936-946.
قهرمان، ا. (1379-1393). فلور رنگی ایران. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. جلد 2 تا 27.
م‍ب‍ی‍ن‌، ص. (1375). رستنی‌های ایران: فلور گیاهان آوندی. انتشارات دانشگاه تهران. 342 صفحه.
مظفریان، و.ا. (1388). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی. ویرایش چهارم. انتشارات فرهنگ معاصر، 740 صفحه.
یزدانی، م.، بخشی خانیکی، غ.ر.، عبدلی آشتیانی، ز.، و ابوطالبی، ع. (1389). معرفی فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان ناحیۀ شرق آشتیان، استان مرکزی. فیزیولوژی محیطی گیاهی (پژوهش‌های اکوفیزیولوژی گیاهی ایران)، 5(4)، 19-27.
 
Agharzi, H.A., Mirdavoodi, H.R., Peyrowan, H.R., & Davoodirad, A.A. (2019). Identification of conservation plants in sloping surfaces of marl formations (Case study: Barezjan Tafresh marl regions). 7th National Conference on Rainwater catchment systems, Tehran, Iran, Pp.148-153 (in Persian).
Asgari, Sh., Peyrowan, H.R., Shadfar, S., Mohammadpour, M., & Jafari, M.R. (2019). Investigation of the role of rangeland species located on marl formations in erosion control (Case study: Ilam city). Final Report of Research Project, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, 98 pages (in Persian).
Asadi, M. (Ed.). (1986-2018). Flora of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands Press, Vols. 1-77 (in Persian).
Bestelmeyer, B.T., Ward, J.P., Herrick, J.E., & Tugel, A.J. (2006). Fragmentation effects on soil aggregate stability in patchy arid grassland. Rangeland Ecological Management, 59, 406-415.
Cheraghi, J., Heidari, M., Omidipour, R., & Mirabbalou, M. (2019). Comparison of flora, life forms and chorology of plant species under different physiographic conditions in Shalam Mountain Range, Ilam. Plant Ecosystem Conservation, 6(13), 269-286 (in Persian).
Coffey, M.F., & Breen, J. (1997). Seasonal variation in pollen and nectar sources of honey bees in Ireland. Apicultural Research, 36(2), 63-76.
Davis, P.H. (Ed.). (1965-2001). Flora of Turkey. Edinburgh University Press, Edinburgh, Vols. 1-10.
Dinarvand., M., & Sharifi, M. (2009). An outlook on vegetation of habitats in South-West of Iran (Khuzestan Province). Pajouhesh and Sazandegi, 21(4), 77-86 (in Persian).
Emami, S.N., Peyrowan, H.R., Shirmardi, H.A., Farzan, M., & Mohammadi, A.M. (2016). Investigation of the conservation role of rangeland species located on marl formations in Chaharmahal and Bakhtiari province (Phase 1 of Borujen city). Final Report of Research Project, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, 103 pages (in Persian).
Feiznia, S., Heshmati, M., Ahmadi, H., & Ghodousi, J. (2007). Study marl gully erosion Aghajari formation in Qasr-e Shirin. Pajouhesh and Sazandegi, 20(1), 32-40 (in Persian). 
Ghahreman, A. (1980-2014). Colorful Flora of Iran, vols. 2-27. Research Institute of Forests and Rangelands Press, Tehran (in Persian).
Ghavam, M., Dehdari, S., & Hosseinpour, Sh. (2019). Introduced flora, life forms and geographical distribution of plants Tange-Balangestan. Plant Research (Iranian Journal of Biology), 31(4), 936-946 (in Persian). 
Habibi, M., Sattarian, A., Ghorbani Nohooji, M., & Gholam Alipour Alamdari, E. (2013). Introduction of floristic, life form and chorology of plants in the ecosystems of Paband national park, Mazandaran Province. Plant Ecosystem Conservation, 1(3), 47-72 (in Persian).
Heydari, M., Pourbabaei, H., & Esmailzadeh, O. (2015). The effects of habitat characteristics and human destructions on understory plant species biodiversity and soil in Zagros forest ecosystem. Plant Research (Iranian Journal of Biology), 28(3), 535-548 (in Persian).
Hosseini Marandi, H. (2019). Classification and determination of erosion indices of western marls in Maharloo watershed. Final report of research project, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, 71 pp (in Persian).
Jafari, A., & Zarifian, A. (2016). Floristic study of Saverz Zountain in Kohgiloyeh and Boyerahmad Province. Plant Research (Iranian Journal of Biology), 28(5), 929-951 (in Persian).
Kuchler, A.W., & Zonneveld, L.S. (1988). Vegetation Mapping. Kluwer Academic pub; Amsterdam, 551 pages.
Mobayen, S.. (1979-1996). Flora of Iran. University of Tehran Press, Vols. 1-4. (in Persian).
Mozaffarian, V.A. (2007). A dictionary of Iranian plant names, Latin-English-Persian. Fifth Edition, Farhanghe Moaser Publication (in Persian).
Pourbabaei, H., & Zandi Navgran, Sh. (2011). Study on floristic and plant species diversity in the Lebanon oak (Quercus libani) site, Chenareh, Marivan, Kordestan Province, western Iran. Nusantara Bioscience, 3(1), 15-22.
Raunkiaer, C. (1934). The life forms of plants and statistical plant geography. Oxford: The Clarendon Press.
Rechinger, K.H. (1963-2015). Flora Iranica. Vols. 1-181. Austria: Akademische Druck U, Verlagsantalt, Graz
Sokouti, R., Peyrowan, H.R., Broshke, E., Yeylaghi, Sh., Ahmadi, A., & Abedi, Sh. (2019). Investigation of the role of rangeland species located on marl formations in erosion control (Case study: Qaretapeh watershed of Khoy city). Final report of research project, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, 102 pages (in Persian).
Soleimanpour, S.M., Hatami, A., Ghahari, Gh., Hosseini Marandi, H., & Keshavarzi, H. (2020). Identification and investigation of vegetation cover on marly formations for determining of their conservation role in the basins west of the Maharloo. Final report of research project, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, 127 pages (in Persian). 
Tabad, M.A., Jalilian, N., & Maroofi, H. (2016). Study of flora, life form and chorology of plant species in Zarivar Region of Marivan, Kurdistan. Taxonomy and Biosystematics, 8(29), 69-102 (in Persian).
Takhtajan, A. (1986). Floristic regions of the world. University of California Press. Berkeley, Los Angeles, U.S.A.
Tavakkoli, Z., & Mozaffarian, V. (2005). Survey to flora of Kobar watershed in Ghum area, Iran. Pajouhesh & Zazandegi, 17(1), 57-67 (in Persian).
White, F., & Léonard, J. (1991). Phytogeographical links between Africa and Southwest Asia. Flora et Vegetation Mundi, 9, 229-246.
Yazdani, M., Bakhshi Khaniki, Gh.R., Abdoli Ashtiani, Z., & Abotalebi, A. (2010). Flora, life forms and chorotypes of plants in east of Ashtian, Markazi Province. Plant Science Research, 5(4), 19-27 (in Persian).
Zohary, M. (1973). Geobotanical foundations of the Middle East. Stuttgart: Gustav Fischer Verlag.